Araştırma Makalesi
Yıl 2016,
Cilt: 3 Sayı: 2, 173 - 199, 19.12.2016
Öz
Pierre Bourdieu terminolojisinde beden nosyonu, gerek simgesel sermaye ve habitus,
gerekse toplumsal sınıf anlamında itaat ve tahakküm ilişkilerinin üzerinde cereyan ettiği
temel zemini oluşturur. Özellikle eril tahakkümün dilsel pratikler aracılığıyla inşa edildiği
durumlarda, söz konusu zeminin ayırt edici özelliği, cinsiyetlendirilmiş beden söyleminde
karşılığını bulur. İtaati başlı başına “toplumsal tahakküm ilişkilerinin bedenselleşmesi”
olarak tarif eden Bourdieu için, bedenin kamusal ya da özel yaşama konu olan bölümleri,
kendini sunma biçiminin etken ya da edilgen biçimlerini tanımlar. Kendini sunmanın
edilgen biçimleri itaate karşılık gelirken; etken biçimleri eyleyen özneye, doğrudan
fallus ve logos kavramlarına tekabül eder. Ayrıca Bourdieu’de itaat-tahakküm bağının
dilsel kodlarının dayattığı ayrımlar, bedenin sosyo-politik niteliğinin kurucu unsurlarıdır.
Bu çalışmada, Bourdieu’cü beden nosyonunun ve ona eşlik eden toplumsal cinsiyetçi
söylemlerin cinsler arasında itaat-tahakküm ilişkilerinin kurulumuna aracılık eden işlevleri
irdelenmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- 1 John Fiske, Popüler Kültürü Anlamak, çev. Süleyman İrvan (Ankara: Bilim ve Sanat, 1999), 114.
- 2 Ömer Osmanoğlu, “Kadınlar, Felsefe ve Hypatia,” erişim tarihi 22 Kasım 2016, http://www. tutunamayanlar.net/fikir/manset/387-kadinlar-felsefe-ve-hypatia-omer-osmanoglu
- 3 Elifhan Köse, Sessizliği Söylemek (İstanbul: İletişim Yayınları, 2014), 84.
- 4 Köse, Sessizliği Söylemek, 25.
- 5 Philippe Cabin, “Dans la coulisses de la domination,” Pierre Bourdieu, son oeuvre, son héritage içinde, ed. Samuel Coavoux (Auxerre Cedex: Sciences Humaines Editions, 2008, pp.42-51), 46.
- 6 Abdurrahman Saygılı, “Modern Devlet’in Beden İdeolojisi Üzerine Kısa Bir Deneme,” AÜHFD 54 (3) (2005): 325.
- 7 Saygılı, “Modern Devlet’in,” 325.
- 8 C. Fred Alford, “Totalite’nin Karşıtı: Levinas ve Frankfurt Okulu,” çev. H. Emre Bağce, Doğu Batı 28 (2004): 131. Burada, ontolojik emperyalizm kavramıyla kastedilen şey, Batı uygarlığının logos-merkezli düşünsel müktesebatının, kendisi dışında kalan tüm diğer duyuş, düşünüş ve inanış biçimleri üzerindeki total egemenliğidir. Başka bir deyişle, tinsel ve zihinsel gücün temsilcisi olmakla, aynı zamanda yüce, ideal, soyut ve mükemmel olanın da sözcüsü olduğunu iddia eden Batı rasyonel aklının/logosunun, tarih boyunca ürettiği tüm değer ve düşünsel birikimiyle birlikte Doğunun/öteki’nin/bedenin varlık alanını gasp edercesine onu istila edi- şidir. Ontolojik emperyalizm, ötekinin varlık bilimsel alanının mütehakkim güçlerce ilgasıdır.
- 9 Pierre Bourdieu ve D. J. Loïc Wacquant, Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, çev. Nazlı Ökten (İstanbul: İletişim Yayınları, 2003), 31. Kuşkusuz, modern zamanlarda bedensel duyu- şun düşünen akla üstünlüğünün bir tek istisnası vardır; Marquis de Sade’ın heretik ve müdafi müdahalesi. Sade, yerleşik düzenin meşru sözcülerinin ahlaksal normaliteyi, aklın hakikatlerini ve her fırsatta ölçülü olmayı telkin eden erdemliliğine karşılık, sonsuz ve doyumsuz bir yeryüzü cenneti vaadi müjdeleyen şehvani bedensel hazları vaaz eder. Egemen ahlakın, aklın ve hakikat değerlerinin pejoratif bir göstergeye indirgediği beden, Marquis de Sade’da bireyi mutlak özgürlük ve kurtuluşa, mutluluğa götüren bir araç olarak adeta kanatlanır. Sade’ın bedensel arzu üzerinden ahlaka karşı açtığı savaş, öteden beri müesses nizamın jandarmalı- ğını yapmış olan akla karşı girişilmiş bir komplodur aynı zamanda. Beden, aklın, entelektüel yetilerin ve rasyonel muhakemenin çağın bilincindeki gerilemesi, en basit ifadeyle, aydınlanmanın lanetlenmesidir.
- 10 Michel Foucault, Hapishanenin Doğuşu, çev. Mehmet Ali Kılıçbay (Ankara: İmge Kitabevi, 1992), 33.
- 11 Emre Işık, Beden ve Toplum Kuramı (İstanbul: Bağlam, 1998), 111.
- 12 Foucault, Hapishanenin Doğuşu, 389-390.
- 13 Kaja Silverman, Görünür Dünyanın Eşiği, çev. Aylin Onacak (İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2006), 33.
- 14 Foucault, Hapishanenin Doğuşu, 36.
- 15 Aktaran Hande Öğüt, “Her Erkeğin Fantezisi,” Radikal Kitap, 29.02.2008, erişim tarihi 15.07.2016, http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=ktp&haberno=7374/.
- 16 Özlem Kalan, “Foucault’nun Biyopolitika Kavramı Bağlamında Moda ve Beden: Vogue Dergisi Üzerinden Bir Söylem Analizi,” Selçuk İletişim 8 (3) (2014): 146-147.
- 17 Işık, Beden ve Toplum Kuramı, 124.
- 18 Işık, Beden ve Toplum Kuramı, 140.
- 19 Işık, Beden ve Toplum Kuramı, 141.
- 20 Sezgin Kızılçelik, “Küreselleşme, Beden ve Şizofreni,” Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 25 (4) (2003) Özel Eki: 90.
- 21 Kalan, “Foucault’nun Biyopolitika Kavramı Bağlamında,” 141.
- 22 Fiske, Popüler Kültürü Anlamak, 105.
- 23 Fiske, Popüler Kültürü Anlamak, 117.
- 24 Fiske, Popüler Kültürü Anlamak, 119.
- 25 Fiske, Popüler Kültürü Anlamak, 67.
- 26 Zygmunt Bauman, Parçalanmış Hayat, çev. İsmail Türkmen (İstanbul: Ayrıntı Yayınlar, 2001), 162-163.
- 27 Bauman, Parçalanmış Hayat, 163.
- 28 Bourdieu ve Wacquant, Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, 43.
- 29 Bourdieu ve Wacquant, Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, 53.
- 30 Bourdieu ve Wacquant, Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, 17.
- 31 Ferhat Tekin, “Pierre Bourdieu Sosyolojisinde Beden ve Habitus: Bedenleşmiş Habitus,” SBARD, yıl: 13 sayı: 26 Güz (2015): 90.
- 32 Tekin, “Pierre Bourdieu Sosyolojisinde,” 89.
- 33 Pierre Bourdieu, Ayrım. Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi, çev. Derya Fırat Şannan ve Ayşe Günce Berkkut (Ankara: Heretik Yayıncılık, 2015), 313-314.
- 34 Tekin, “Pierre Bourdieu Sosyolojisinde,” 94.
- 35 Işık, Beden ve Toplum Kuramı, 139.
- 36 Işık, Beden ve Toplum Kuramı, 140.
- 37 Bourdieu, Ayrım, 676-677.
- 38 Bourdieu, Ayrım, 678.
- 39 Bourdieu, Ayrım, 677.
- 40 Bourdieu, Ayrım, 681-682.
- 41 Bourdieu, Ayrım, 685.
- 42 Bourdieu, Ayrım, 685.
- 43 Bourdieu, Ayrım, 685.
- 44 Bourdieu, Ayrım, 686.
- 45 Bourdieu, Ayrım, 686.
- 46 Bourdieu, Ayrım, 555.
- 47 Burada terimin verili anlamını ters yüz ederek “yazgıyı veya kaçınılmaz olanı” değil de “moda olanı sevme zorunluluğu” anlamında kullanıyoruz. Beğeninin kendisi Bourdieu’cü terminolojide kuşkusuz verili, kalıplaşmış, taşlaşmış bir yargılar bütünü değil, akışkan tarihsel sürecin bir ürünüdür. Beğeni, bir kader değil, özgür bir seçiştir; tarihsel koşullar içinde biçimlenir ve toplumsal olarak benimsenir, belirlenmiş ve belirleyici değerler, alışkanlıklar, zevkler ve bakış açıları anlamına gelir.
- 48 Pierre Bourdieu, Eril Tahakküm, çev. Bediz Yılmaz (İstanbul: Bağlam Yayınları, 2014), 22.
- 49 Bourdieu, Eril Tahakküm, 22.
- 50 Bourdieu, Eril Tahakküm,31.
- 51 Bourdieu, Eril Tahakküm, 38.
- 52 Ali Asker Bal, “Çağdaş Türk Resminde İmge Örüntüsü Bağlamında Beden Temsilleri,” YEDİ Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi 2, (2009): 39.
- 53 Judith Butler, İktidarın Psişik Yaşamı, çev. Fatma Tütüncü (İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2005), 90. Butler’ın kitabı “Tabiyet Üzerine Teoriler” alt başlığını taşır ve özünde hatırı sayılır bir karmaşıklığa sahip Foucault’cu özne ve iktidar/tabiiyet ilişkilerini sorunsallaştırır. Butler, deyim yerindeyse, tahakküm-tabiiyet ilişkisinin biyo-politik temellerine eğilirken, bedenin öznel kurulumuna arka çıkan beyanlara temkinli yaklaşır. Aradaki fark şudur ki Bourdieu, bedeni öznenin kendini yeniden ürettiği duyusal bir varlık alanı olarak kavrarken Butler, onda öznel varlığın nesnel çözülüşünü görür.
- 54 Butler, İktidarın Psişik Yaşamı, 90.
- 55 Bourdieu, Eril Tahakküm, 125.
- 56 Bourdieu, Ayrım, 559.
- 57 Bourdieu, Ayrım, 560.
- 58 Bourdieu, Ayrım, 569.
- 59 Pierre Bourdieu, Akademik Aklın Eleştirisi, çev. P. Burcu Yalım (İstanbul: Metis Kitap, 2016),167.
- 60 Bourdieu, Akademik Aklın Eleştirisi, 167.
- 61 Bourdieu, Akademik Aklın Eleştirisi, 170.
- 62 Bourdieu, Akademik Aklın Eleştiri, 170.
- 63 Bourdieu, Akademik Aklın Eleştirisi, 171.
- 64 Bourdieu, Akademik Aklın Eleştirisi, 171.
- 65 Bourdieu, Akademik Aklın Eleştirisi, 182.
- 66 Philippe Corcuff, “Respect critique,” in Pierre Bourdieu, son oeuvre, son héritage içinde, ed. Samuel Coavoux (Auxerre Cedex: Sciences Humaines Editions, 2008, pp.76-85), 78.
- 67 Catherine Marry vd., “La critique féministe et La domination masculine,” Propos recueillis par Marc Bessin et Irene Jami, Mouvements 5 no.24 (2002): , 61.
- 68 Marry , a.g.y., s.63.
- 69 Édouard Louis, Pierre Bourdieu: L’Insoumission en héritage (Paris: Ed. PUF, 2013).
- 70 Cabin, a.g.y., 49.
- 71 Cabin, a.g.y., 46.
- 72 Cabin, a.g.y., 47.
Yıl 2016,
Cilt: 3 Sayı: 2, 173 - 199, 19.12.2016
Öz
The concept of body in Pierre Bourdieu’s terminology, constitutes the foundation on
which obedience and dominance relations occur in both a habitus and symbolic capital
a social class sense. Especially in cases where male dominance is constructed through
linguistic practices, the characteristics of this foundation correspond to a genderized
body’s discourse. Bourdieu defines obedience as “the somatization of social relations
of dominance,” and for him, the parts of the body that are subject to public or private
life define the active or passive forms of self-presentation. While passive forms of selfpresentation
correspond to obedience, its active forms correspond to the “doing” subject,
directly to the concepts of phallus and logos. Furthermore, the differences imposed by the
linguistic codes of the obedience-dominance link in Bourdieu are the founding elements
of the socio-political quality of the body. This study examines the different dimensions of
Bourdieu’s concept of body and the social sexist discourses that act as mediators in the
establishment of obedience-dominance relations between genders.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- 1 John Fiske, Popüler Kültürü Anlamak, çev. Süleyman İrvan (Ankara: Bilim ve Sanat, 1999), 114.
- 2 Ömer Osmanoğlu, “Kadınlar, Felsefe ve Hypatia,” erişim tarihi 22 Kasım 2016, http://www. tutunamayanlar.net/fikir/manset/387-kadinlar-felsefe-ve-hypatia-omer-osmanoglu
- 3 Elifhan Köse, Sessizliği Söylemek (İstanbul: İletişim Yayınları, 2014), 84.
- 4 Köse, Sessizliği Söylemek, 25.
- 5 Philippe Cabin, “Dans la coulisses de la domination,” Pierre Bourdieu, son oeuvre, son héritage içinde, ed. Samuel Coavoux (Auxerre Cedex: Sciences Humaines Editions, 2008, pp.42-51), 46.
- 6 Abdurrahman Saygılı, “Modern Devlet’in Beden İdeolojisi Üzerine Kısa Bir Deneme,” AÜHFD 54 (3) (2005): 325.
- 7 Saygılı, “Modern Devlet’in,” 325.
- 8 C. Fred Alford, “Totalite’nin Karşıtı: Levinas ve Frankfurt Okulu,” çev. H. Emre Bağce, Doğu Batı 28 (2004): 131. Burada, ontolojik emperyalizm kavramıyla kastedilen şey, Batı uygarlığının logos-merkezli düşünsel müktesebatının, kendisi dışında kalan tüm diğer duyuş, düşünüş ve inanış biçimleri üzerindeki total egemenliğidir. Başka bir deyişle, tinsel ve zihinsel gücün temsilcisi olmakla, aynı zamanda yüce, ideal, soyut ve mükemmel olanın da sözcüsü olduğunu iddia eden Batı rasyonel aklının/logosunun, tarih boyunca ürettiği tüm değer ve düşünsel birikimiyle birlikte Doğunun/öteki’nin/bedenin varlık alanını gasp edercesine onu istila edi- şidir. Ontolojik emperyalizm, ötekinin varlık bilimsel alanının mütehakkim güçlerce ilgasıdır.
- 9 Pierre Bourdieu ve D. J. Loïc Wacquant, Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, çev. Nazlı Ökten (İstanbul: İletişim Yayınları, 2003), 31. Kuşkusuz, modern zamanlarda bedensel duyu- şun düşünen akla üstünlüğünün bir tek istisnası vardır; Marquis de Sade’ın heretik ve müdafi müdahalesi. Sade, yerleşik düzenin meşru sözcülerinin ahlaksal normaliteyi, aklın hakikatlerini ve her fırsatta ölçülü olmayı telkin eden erdemliliğine karşılık, sonsuz ve doyumsuz bir yeryüzü cenneti vaadi müjdeleyen şehvani bedensel hazları vaaz eder. Egemen ahlakın, aklın ve hakikat değerlerinin pejoratif bir göstergeye indirgediği beden, Marquis de Sade’da bireyi mutlak özgürlük ve kurtuluşa, mutluluğa götüren bir araç olarak adeta kanatlanır. Sade’ın bedensel arzu üzerinden ahlaka karşı açtığı savaş, öteden beri müesses nizamın jandarmalı- ğını yapmış olan akla karşı girişilmiş bir komplodur aynı zamanda. Beden, aklın, entelektüel yetilerin ve rasyonel muhakemenin çağın bilincindeki gerilemesi, en basit ifadeyle, aydınlanmanın lanetlenmesidir.
- 10 Michel Foucault, Hapishanenin Doğuşu, çev. Mehmet Ali Kılıçbay (Ankara: İmge Kitabevi, 1992), 33.
- 11 Emre Işık, Beden ve Toplum Kuramı (İstanbul: Bağlam, 1998), 111.
- 12 Foucault, Hapishanenin Doğuşu, 389-390.
- 13 Kaja Silverman, Görünür Dünyanın Eşiği, çev. Aylin Onacak (İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2006), 33.
- 14 Foucault, Hapishanenin Doğuşu, 36.
- 15 Aktaran Hande Öğüt, “Her Erkeğin Fantezisi,” Radikal Kitap, 29.02.2008, erişim tarihi 15.07.2016, http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=ktp&haberno=7374/.
- 16 Özlem Kalan, “Foucault’nun Biyopolitika Kavramı Bağlamında Moda ve Beden: Vogue Dergisi Üzerinden Bir Söylem Analizi,” Selçuk İletişim 8 (3) (2014): 146-147.
- 17 Işık, Beden ve Toplum Kuramı, 124.
- 18 Işık, Beden ve Toplum Kuramı, 140.
- 19 Işık, Beden ve Toplum Kuramı, 141.
- 20 Sezgin Kızılçelik, “Küreselleşme, Beden ve Şizofreni,” Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 25 (4) (2003) Özel Eki: 90.
- 21 Kalan, “Foucault’nun Biyopolitika Kavramı Bağlamında,” 141.
- 22 Fiske, Popüler Kültürü Anlamak, 105.
- 23 Fiske, Popüler Kültürü Anlamak, 117.
- 24 Fiske, Popüler Kültürü Anlamak, 119.
- 25 Fiske, Popüler Kültürü Anlamak, 67.
- 26 Zygmunt Bauman, Parçalanmış Hayat, çev. İsmail Türkmen (İstanbul: Ayrıntı Yayınlar, 2001), 162-163.
- 27 Bauman, Parçalanmış Hayat, 163.
- 28 Bourdieu ve Wacquant, Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, 43.
- 29 Bourdieu ve Wacquant, Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, 53.
- 30 Bourdieu ve Wacquant, Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, 17.
- 31 Ferhat Tekin, “Pierre Bourdieu Sosyolojisinde Beden ve Habitus: Bedenleşmiş Habitus,” SBARD, yıl: 13 sayı: 26 Güz (2015): 90.
- 32 Tekin, “Pierre Bourdieu Sosyolojisinde,” 89.
- 33 Pierre Bourdieu, Ayrım. Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi, çev. Derya Fırat Şannan ve Ayşe Günce Berkkut (Ankara: Heretik Yayıncılık, 2015), 313-314.
- 34 Tekin, “Pierre Bourdieu Sosyolojisinde,” 94.
- 35 Işık, Beden ve Toplum Kuramı, 139.
- 36 Işık, Beden ve Toplum Kuramı, 140.
- 37 Bourdieu, Ayrım, 676-677.
- 38 Bourdieu, Ayrım, 678.
- 39 Bourdieu, Ayrım, 677.
- 40 Bourdieu, Ayrım, 681-682.
- 41 Bourdieu, Ayrım, 685.
- 42 Bourdieu, Ayrım, 685.
- 43 Bourdieu, Ayrım, 685.
- 44 Bourdieu, Ayrım, 686.
- 45 Bourdieu, Ayrım, 686.
- 46 Bourdieu, Ayrım, 555.
- 47 Burada terimin verili anlamını ters yüz ederek “yazgıyı veya kaçınılmaz olanı” değil de “moda olanı sevme zorunluluğu” anlamında kullanıyoruz. Beğeninin kendisi Bourdieu’cü terminolojide kuşkusuz verili, kalıplaşmış, taşlaşmış bir yargılar bütünü değil, akışkan tarihsel sürecin bir ürünüdür. Beğeni, bir kader değil, özgür bir seçiştir; tarihsel koşullar içinde biçimlenir ve toplumsal olarak benimsenir, belirlenmiş ve belirleyici değerler, alışkanlıklar, zevkler ve bakış açıları anlamına gelir.
- 48 Pierre Bourdieu, Eril Tahakküm, çev. Bediz Yılmaz (İstanbul: Bağlam Yayınları, 2014), 22.
- 49 Bourdieu, Eril Tahakküm, 22.
- 50 Bourdieu, Eril Tahakküm,31.
- 51 Bourdieu, Eril Tahakküm, 38.
- 52 Ali Asker Bal, “Çağdaş Türk Resminde İmge Örüntüsü Bağlamında Beden Temsilleri,” YEDİ Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi 2, (2009): 39.
- 53 Judith Butler, İktidarın Psişik Yaşamı, çev. Fatma Tütüncü (İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2005), 90. Butler’ın kitabı “Tabiyet Üzerine Teoriler” alt başlığını taşır ve özünde hatırı sayılır bir karmaşıklığa sahip Foucault’cu özne ve iktidar/tabiiyet ilişkilerini sorunsallaştırır. Butler, deyim yerindeyse, tahakküm-tabiiyet ilişkisinin biyo-politik temellerine eğilirken, bedenin öznel kurulumuna arka çıkan beyanlara temkinli yaklaşır. Aradaki fark şudur ki Bourdieu, bedeni öznenin kendini yeniden ürettiği duyusal bir varlık alanı olarak kavrarken Butler, onda öznel varlığın nesnel çözülüşünü görür.
- 54 Butler, İktidarın Psişik Yaşamı, 90.
- 55 Bourdieu, Eril Tahakküm, 125.
- 56 Bourdieu, Ayrım, 559.
- 57 Bourdieu, Ayrım, 560.
- 58 Bourdieu, Ayrım, 569.
- 59 Pierre Bourdieu, Akademik Aklın Eleştirisi, çev. P. Burcu Yalım (İstanbul: Metis Kitap, 2016),167.
- 60 Bourdieu, Akademik Aklın Eleştirisi, 167.
- 61 Bourdieu, Akademik Aklın Eleştirisi, 170.
- 62 Bourdieu, Akademik Aklın Eleştiri, 170.
- 63 Bourdieu, Akademik Aklın Eleştirisi, 171.
- 64 Bourdieu, Akademik Aklın Eleştirisi, 171.
- 65 Bourdieu, Akademik Aklın Eleştirisi, 182.
- 66 Philippe Corcuff, “Respect critique,” in Pierre Bourdieu, son oeuvre, son héritage içinde, ed. Samuel Coavoux (Auxerre Cedex: Sciences Humaines Editions, 2008, pp.76-85), 78.
- 67 Catherine Marry vd., “La critique féministe et La domination masculine,” Propos recueillis par Marc Bessin et Irene Jami, Mouvements 5 no.24 (2002): , 61.
- 68 Marry , a.g.y., s.63.
- 69 Édouard Louis, Pierre Bourdieu: L’Insoumission en héritage (Paris: Ed. PUF, 2013).
- 70 Cabin, a.g.y., 49.
- 71 Cabin, a.g.y., 46.
- 72 Cabin, a.g.y., 47.
Toplam 72 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Bölüm | Makaleler |
|---|---|
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 19 Aralık 2016 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2016Cilt: 3 Sayı: 2 |