Soyut Makine Kavramı ile Dijital Algoritmaları Anlamak: Yapay Zekâ Dil Modeli Üzerine Bir Eleştirel Söylem Çalışması
Abstract
Enformasyon üretiminin yerküre düzeyinde yaygınlaştığı, bilgisayar ve yazılımların etkinliklerinin hem maddi hem de kültürel üretim süreçlerinde egemenlik kurduğu bir dönemde algoritma sözcüğü de sıklıkla karşımıza çıkan terimlerden biridir. Buna karşın, bu kavram ağırlıklı olarak pozitif bilimlerin sahiplendiği teknikleştirilmiş bir terminoloji içerisinden ele alınmaktadır. Aynı zamanda güçlü bir ekonomik, kültürel ve toplumsal bağlama da sahip olduğu için bu kavram söz konusu terminolojinin yanında sosyal bilimler alanı içinde de tartışılmalıdır. Bu çalışma, kuramsal çerçevesinde algoritma kavramını hem Foucault’nun diyagram hem de Deleuze ve Guattari’nin soyut makine kavramları ile ilişkilendirerek tartışma, araştırma aşamasında ise ChatGPT-4 adlı yapay zekâ dil modeline sorulan sorular üzerinden eleştirel söylem çalışması gerçekleştirme amacındadır. Foucault panoptik cezaevi makinesini bir diyagram olarak tanımlamış ve bu modelin diğer kurumlara uyarlanabileceğini göstermişti. Deleuze ise soyut makine kavramı ile diyagram arasında bir ilişki kurmuştu. Burada önemli olan somut düzenekler üzerinde işleyen soyut makinelerin belli düşünsel, ideolojik, algısal ve davranışsal edimleri destekleyip yeniden üretmesidir. Bu bağlamdan türeyen araştırma problemi de algoritmalar tarafından yönlendirilen günümüz yapay zekâ yazılımlarından biri olan ChatGPT-4 adlı dil modelinin hangi söylemi ürettiği ve bu söylemin hangi politik bağlamda yer aldığı şeklindedir. Araştırma problemi doğrultusunda ChatGPT-4 dil modeline sorular sorulmuş, modelin sorudan hareketle öneride bulunduğu soruların bir kısmı dikkate alınmış ve toplam 20 adet soru çözümlenmiştir. Soruların yönlendirici olmamasına dikkat edilmiş ve cevaplarda tekrara düşüldüğü anlaşılınca araştırma sonlandırılmıştır. Çözümlemenin ardından dil modelinin literatürde neoliberalizm ile ilişkilendirilen söylemleri yeniden ürettiği bulgulanmıştır.
Keywords
References
- Bogost, Ian. 2006. Unit Operations: An Approach to Videogame Criticism. Cambridge: MIT Press. Bourdieu, Pierre. 1995. Pratik Nedenler. Çeviren Hülya Tufan. İstanbul: Kesit Yayıncılık.
- Bourdieu, Pierre. 2009. “Sınırsız Sömürü Ütopyası: Neoliberalizmin Özü.” Çeviren Uğur Serdar Akalın. Neoliberal İktisadın Marksist Eleştirisi içinde, derleyen Gülçin Akalın ve Uğur Serdar Akalın, 24-31. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
- Braverman, Harry. 2008. Emek ve Tekelci Sermaye. Çeviren Çiğdem Çidamlı. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
- Brown, Wendy. 2018. Halkın Çözülüşü Neoliberalizmin Sinsi Devrimi. Çeviren Barış Engin Aksoy. İstanbul: Metis Yayınları.
- Dardot, Pierre ve Christian Laval. 2012. Dünyanın Yeni Aklı. Çeviren Işık Ergüden. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Deleuze, Gilles. 1992. “Postscript on the Societies of Control.” October 59: 3-7.
- Deleuze, Gilles ve Félix Guattari. 1988. A Thousand Plateaus Capitalism & Schizophrenia. Çeviren Brian Massumi. Minneapolis: University of Minnesota Press.
- Deleuze, Gilles. 2013. Foucault. Çevirenler Burcu Yalım ve Emre Koyuncu. İstanbul: Norgunk Yayıncılık.
- Derrida, Jacques. 1976. Of Grammatology. Çeviren Gayatri Chakravorty Spivak. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
- Foucault, Michel. 1992. Hapishanenin Doğuşu. Çeviren Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: İmge Kitabevi.
- Foucault, Michel. 2011. Büyük Kapatılma. Çeviren Işık Ergüden ve Ferda Keskin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Foucault, Michel. 2015. Biyopolitikanın Doğuşu. Çeviren Alican Tayla. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Goldberg, Ken. 2012. “What Is Automation?” IEEE Transactions on Automation Science and Engineering 9 (1): 1-10. https://doi.org/10.1109/TASE.2011.2178910
- Guattari, Felix. 2020. Moleküler Devrim. Çeviren Işık Ergüden. İstanbul: Otonom Yayıncılık.
- Gürsoy, Ali Özgür ve Serkan Şavk. 2024. “From Scriptor to Promptor: An Evaluation of the Status of Authorship, Authenticity, and Creativity in Light of the Use of Artificial Intelligence in Screenwriting.” ARTS: Artuklu Sanat ve Beşeri Bilimler Dergisi (12): 57-82. https://doi.org/10.46372/arts.1482636
- Harari, Yuval Noah. 2023. “Sapiens’in Yazarı Harari, Yapay Zekadan Endişeli: ‘İnsanlığın Sağ Çıkıp Çıkamayacağını Bilmiyorum.’” Erişim tarihi 15.04.2025. https://www.indyturk.com/node/626916/bilim/sapiensin-yazarıB1-harari- yapay-zekadan-endişeli-insanlığın-sağ-çıkıp.
- Hardt, Michael ve Antonio Negri. 2001. İmparatorluk. Çeviren Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Hayward, Susan. 2006. Cinema Studies: The Key Concepts. Londra: Routledge.
- Holland, John H. 1992. Adaptation in Natural and Artificial Systems: An Introductory Analysis with Applications to Biology, Control, and Artificial Intelligence. Cambridge: MIT Press.
- Jessop, Bob. 1996. “Post-Fordism and The State.” Comparative Welfare Systems içinde, editör Bent Grave, 1-16. Basingstoke: Macmillian.
- Karakaya, Ali. 2023. “Bir Bilme Biçimi Olarak Tekniğin Eleştirisi: Teknolojik Determinist Kuramlar Bağlamında İletişim Teknolojilerinin Bugününü Okumak.” Doktora tezi, Ankara Üniversitesi.
- Lazzarato, Maurizio. 2015. Göstergeler ve Makineler. Çeviren Ferda Nur Demirci. İstanbul: Otonom Yayıncılık.
- Leavy, Susan. 2018. “Gender Bias in Artificial Intelligence: The Need for Diversity and Gender Theory in Machine Learning.” Proceedings of the 1st International Workshop on Gender Equality in Software Engineering içinde, 14-16. New York: ACM.
- Marx, Karl. 2011. Kapital I. Cilt. Çeviren Mehmet Selik ve Nail Satlıgan. İstanbul: Yordam Kitap.
- Poster, Mark. 1990. The Mode of Information. New York: Free Press.
- Putland, Emma, Chiedza Chikodzore-Paterson ve Gavin Brookes. 2023. “Artificial Intelligence and Visual Discourse: A Multimodal Critical Discourse Analysis of AI-Generated Images of ‘Dementia’.” Social Semiotics 2 (35): 228-253 https:// doi.org/10.1080/10350330.2023. 2290555.
- Salvagno, Michele, Fabio Silvio Taccone ve Alberto Giovanni Gerli. 2023. “Artificial Intelligence Hallucinations.” Critical Care 27 (180): 1-2. https://doi. org/10.1186/s13054-023-04473-y
- Sennett, Richard. 2008. Karakter Aşınması. Çeviren Barış Yıldırım. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Sennett, Richard. 2009. Yeni Kapitalizmin Kültürü. Çeviren Aylin Onacak. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Soederberg, Susanne. 2016. Borç Refahı Devletleri ve Yoksulluk Endüstrisi Para Disiplin ve Artık Nüfus. Çeviren Eren Karaca. Ankara: NotaBene Yayınları.
- Taylor, Frederick Winslow. 2006. The Principles of Scientific Management. New York: Harper & Brothers.
- Tiessen, Matthew ve Greg Elmer. 2013. “Deleuze / Foucault: A Neoliberal Diagram.” Media Tropes 1 (4): 1-16.
- van Dijk, Teun A. 1993. “Principles of Critical Discourse Analysis.” Discourse and Society 4 (2): 249-283.
- van Dijk, Teun A. 1995. “Aims of Critical Analysis.” Japanese Discourse 1: 17-27.
- van Dijk, Teun A. 2008. Discourse and Power. Houndsmills: Palgrave-MacMillan.
- van Dijk, Teun A. 2015. “Critical Discourse Analysis.” The Handbook of Discourse Analysis içinde, editörler Deborah Schiffrin, Deborah Tannen ve Heidi E. Hamilton, 466-485. New York: Wiley-Blackwell.
- Zhou, Jiawei, Yixuan Zhang, Qianni Luo, Andrea G. Parker ve Munmun De Choudhury. 2023. “Synthetic Lies: Understanding AI-Generated Misinformation and Evaluating Algorithmic and Human Solutions.” CHI ‘23: Proceedings of the 2023 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems içinde, 1-20. Almanya: Hamburg. https://doi.org/10.1145/3544548.3581318
Understanding Digital Algorithms Through the Concept of Abstract Machine: Critical Discourse Analysis of the Artificial Intelligence Language Model
Abstract
In an age where information production has become widespread at the global level and the activities of computers and software have dominated both material and cultural production processes, the word “algorithm” is a term we frequently encounter. This concept is mainly discussed using the technicalized terminology of the positive sciences, yet given its strong economic, cultural, and social context, it should also be discussed within the field of the social sciences. This study discusses the theoretical framework of the concept of algorithm by associating it with both Foucault’s concept of diagram and Deleuze and Guattari’s concept of abstract machine; it also conducts a critical discourse analysis of questions it poses in the research phase to the artificial intelligence language model ChatGPT-4. Foucault described the panopticon as a diagram and showed that this model can be adapted to other institutions. Deleuze, in turn, established a relationship between the concept of abstract machine and the diagram. What is important here is that abstract machines operating on concrete devices support and reproduce certain intellectual, ideological, perceptual, and behavioral acts. The research problem derived from this context concerns the type of discourse that is produced by ChatGPT-4, one of today’s algorithm-driven artificial intelligence software applications, and the political context in which this discourse takes place. In alignment with the research problem, the researchers posed questions to the ChatGPT-4 language model. Based on the model’s responses, a selection of suggested questions were considered and a total of twenty questions were analyzed. Care was taken to ensure that the questions were not leading, and the research was terminated in cases where the answers became repetitive. Following the analysis, it was determined that the language model reproduces discourses consistent with neoliberal ideologies discussed in the literature.
References
- Bogost, Ian. 2006. Unit Operations: An Approach to Videogame Criticism. Cambridge: MIT Press. Bourdieu, Pierre. 1995. Pratik Nedenler. Çeviren Hülya Tufan. İstanbul: Kesit Yayıncılık.
- Bourdieu, Pierre. 2009. “Sınırsız Sömürü Ütopyası: Neoliberalizmin Özü.” Çeviren Uğur Serdar Akalın. Neoliberal İktisadın Marksist Eleştirisi içinde, derleyen Gülçin Akalın ve Uğur Serdar Akalın, 24-31. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
- Braverman, Harry. 2008. Emek ve Tekelci Sermaye. Çeviren Çiğdem Çidamlı. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
- Brown, Wendy. 2018. Halkın Çözülüşü Neoliberalizmin Sinsi Devrimi. Çeviren Barış Engin Aksoy. İstanbul: Metis Yayınları.
- Dardot, Pierre ve Christian Laval. 2012. Dünyanın Yeni Aklı. Çeviren Işık Ergüden. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Deleuze, Gilles. 1992. “Postscript on the Societies of Control.” October 59: 3-7.
- Deleuze, Gilles ve Félix Guattari. 1988. A Thousand Plateaus Capitalism & Schizophrenia. Çeviren Brian Massumi. Minneapolis: University of Minnesota Press.
- Deleuze, Gilles. 2013. Foucault. Çevirenler Burcu Yalım ve Emre Koyuncu. İstanbul: Norgunk Yayıncılık.
- Derrida, Jacques. 1976. Of Grammatology. Çeviren Gayatri Chakravorty Spivak. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
- Foucault, Michel. 1992. Hapishanenin Doğuşu. Çeviren Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: İmge Kitabevi.
- Foucault, Michel. 2011. Büyük Kapatılma. Çeviren Işık Ergüden ve Ferda Keskin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Foucault, Michel. 2015. Biyopolitikanın Doğuşu. Çeviren Alican Tayla. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Goldberg, Ken. 2012. “What Is Automation?” IEEE Transactions on Automation Science and Engineering 9 (1): 1-10. https://doi.org/10.1109/TASE.2011.2178910
- Guattari, Felix. 2020. Moleküler Devrim. Çeviren Işık Ergüden. İstanbul: Otonom Yayıncılık.
- Gürsoy, Ali Özgür ve Serkan Şavk. 2024. “From Scriptor to Promptor: An Evaluation of the Status of Authorship, Authenticity, and Creativity in Light of the Use of Artificial Intelligence in Screenwriting.” ARTS: Artuklu Sanat ve Beşeri Bilimler Dergisi (12): 57-82. https://doi.org/10.46372/arts.1482636
- Harari, Yuval Noah. 2023. “Sapiens’in Yazarı Harari, Yapay Zekadan Endişeli: ‘İnsanlığın Sağ Çıkıp Çıkamayacağını Bilmiyorum.’” Erişim tarihi 15.04.2025. https://www.indyturk.com/node/626916/bilim/sapiensin-yazarıB1-harari- yapay-zekadan-endişeli-insanlığın-sağ-çıkıp.
- Hardt, Michael ve Antonio Negri. 2001. İmparatorluk. Çeviren Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Hayward, Susan. 2006. Cinema Studies: The Key Concepts. Londra: Routledge.
- Holland, John H. 1992. Adaptation in Natural and Artificial Systems: An Introductory Analysis with Applications to Biology, Control, and Artificial Intelligence. Cambridge: MIT Press.
- Jessop, Bob. 1996. “Post-Fordism and The State.” Comparative Welfare Systems içinde, editör Bent Grave, 1-16. Basingstoke: Macmillian.
- Karakaya, Ali. 2023. “Bir Bilme Biçimi Olarak Tekniğin Eleştirisi: Teknolojik Determinist Kuramlar Bağlamında İletişim Teknolojilerinin Bugününü Okumak.” Doktora tezi, Ankara Üniversitesi.
- Lazzarato, Maurizio. 2015. Göstergeler ve Makineler. Çeviren Ferda Nur Demirci. İstanbul: Otonom Yayıncılık.
- Leavy, Susan. 2018. “Gender Bias in Artificial Intelligence: The Need for Diversity and Gender Theory in Machine Learning.” Proceedings of the 1st International Workshop on Gender Equality in Software Engineering içinde, 14-16. New York: ACM.
- Marx, Karl. 2011. Kapital I. Cilt. Çeviren Mehmet Selik ve Nail Satlıgan. İstanbul: Yordam Kitap.
- Poster, Mark. 1990. The Mode of Information. New York: Free Press.
- Putland, Emma, Chiedza Chikodzore-Paterson ve Gavin Brookes. 2023. “Artificial Intelligence and Visual Discourse: A Multimodal Critical Discourse Analysis of AI-Generated Images of ‘Dementia’.” Social Semiotics 2 (35): 228-253 https:// doi.org/10.1080/10350330.2023. 2290555.
- Salvagno, Michele, Fabio Silvio Taccone ve Alberto Giovanni Gerli. 2023. “Artificial Intelligence Hallucinations.” Critical Care 27 (180): 1-2. https://doi. org/10.1186/s13054-023-04473-y
- Sennett, Richard. 2008. Karakter Aşınması. Çeviren Barış Yıldırım. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Sennett, Richard. 2009. Yeni Kapitalizmin Kültürü. Çeviren Aylin Onacak. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Soederberg, Susanne. 2016. Borç Refahı Devletleri ve Yoksulluk Endüstrisi Para Disiplin ve Artık Nüfus. Çeviren Eren Karaca. Ankara: NotaBene Yayınları.
- Taylor, Frederick Winslow. 2006. The Principles of Scientific Management. New York: Harper & Brothers.
- Tiessen, Matthew ve Greg Elmer. 2013. “Deleuze / Foucault: A Neoliberal Diagram.” Media Tropes 1 (4): 1-16.
- van Dijk, Teun A. 1993. “Principles of Critical Discourse Analysis.” Discourse and Society 4 (2): 249-283.
- van Dijk, Teun A. 1995. “Aims of Critical Analysis.” Japanese Discourse 1: 17-27.
- van Dijk, Teun A. 2008. Discourse and Power. Houndsmills: Palgrave-MacMillan.
- van Dijk, Teun A. 2015. “Critical Discourse Analysis.” The Handbook of Discourse Analysis içinde, editörler Deborah Schiffrin, Deborah Tannen ve Heidi E. Hamilton, 466-485. New York: Wiley-Blackwell.
- Zhou, Jiawei, Yixuan Zhang, Qianni Luo, Andrea G. Parker ve Munmun De Choudhury. 2023. “Synthetic Lies: Understanding AI-Generated Misinformation and Evaluating Algorithmic and Human Solutions.” CHI ‘23: Proceedings of the 2023 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems içinde, 1-20. Almanya: Hamburg. https://doi.org/10.1145/3544548.3581318
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | New Communication Technologies |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | May 31, 2025 |
| Submission Date | February 12, 2025 |
| Acceptance Date | May 25, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025Volume: 12 Issue: 1 |
