Öz
Envar-ı Şarkiyye, Osmanlı modernleşmesinin taşra ayaklarından biri olarak Vilayetler Kanunu’nun ilanından sonra, 5 Temmuz 1867’de vilayet gazetesi namıyla Erzurum’da yayın hayatına başlamıştır. Bu tarihte yayınlanması ona, Anadolu topraklarında Türkçe yayımlanan ilk gazete olma unvanını kazandırmıştır. Anadolu basınının öncüsü sayılmasına ve dönemin sosyal, siyasal ve kültürel yaşamına ilişkin önemli verileri barındırmasına rağmen Envar-ı Şarkiyye’nin akademik çevrelerde az bilinmesi ve hak ettiği önemi görmemesi ciddi bir sorun olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışma, Türkiye’nin -bilhassa da Doğu’nun- fikir hayatında önemli bir yeri olan Envar-ı Şarkiyye’nin yayımlanışının 153. yıldönümünde hatırasını anmayı ve tozlu raflarda bekleyen bilgileri gün yüzüne çıkarmayı amaçlamaktadır. Bu amaç çerçevesinde çalışmada, Envar-ı Şarkiyye hakkında literatürde yer alan bilgiler derlenmiş, elde edilen 38 orijinal nüsha ve 13 çeviri sayı üzerinden, betimleyici bir yaklaşımla içeriği incelenmiştir. Yapılan incelemede yayımlandığı bölgenin haber ve sorunlarına öncelik verdiği görülen Envar-ı Şarkiyye’nin vilayetteki güncel olayları ve sorunları ele aldığı, ayrıca merkez ve diğer vilayetlerin gazetelerinden alıntılar da yaparak halkı bilgilendirme ve eğitme işlevi gördüğü tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Envar-ı Şarkiyye Vilayet gazeteleri Vilayet matbaaları Osmanlı basını Erzurum basını
Kaynakça
- Alyanak, Kemal. 1999. Erzurum’da Basın. Erzurum: Erzurum Tarihini Araştırma ve Tanıtma Derneği Yayınları.
- Beygu Şerif Abdürrahim. 1936. Erzurum (Tarihi, Anıtları, Kitabeleri). İstanbul: Bozkurt Basımevi.
- Bostancı, Yaşar Muammer. 1971. Anadolu’da İlk Türk Gazetesi: Envar-ı Şarkkiyye. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Değirmenci, Fatih. 2013. “Osmanlı-Türk Modernleşmesinin Temel Uğraklarından Biri Olarak Basın”, Atatürk İletişim Dergisi. 4 (2): 77-94.
- Doğaner, Yasemin. 2012. “Hürriyet ve Modernleşme Enstrümanı Olarak Osmanlı’da Basın”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 29 (1): 109-121.
- Duman, Haluk Harun. 1989. “Anadolu Basınının Öncüsü: Envar-ı Şarkiyye Gazetesi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.59: 103-109.
- Duman, Haluk Harun. 2000. Erzurum Basın Yayın Tarihi (1867-1997), İstanbul: Vira Matbaası.
- Eren, İsmail. 1965. “Tuna Vilâyet Matbaası ve Neşriyatı (1864-1877)”, Türk Kültürü, C. III, S.29:311-318.
- Envar-ı Şarkiyye, 5 Temmuz 1867. Numara 1 …, 22 Mayıs 1868. Numara 47 …, 29 Mayıs 1868. Numara 48 …, 26 Haziran 1868. Numara 52 …, 3 Temmuz 1868. Numara 53 …, 10 Temmuz 1868. Numara 54 …, 17 Temmuz 1868, Numara 55 …, 24 Temmuz 1868, Numara 56 …, 21 Mayıs 1869, Numara 96 …, 28 Mayıs 1869, Numara 97 …, 9 Temmuz 1969, Numara 103 …, 23 Temmuz 1869, Numara 105 …, 17 Eylül 1869, Numara 113 …, 15 Ekim 1869, Numara 117 …, 11 Şubat 1870, Numara 133 …, 18 Şubat 1870, Numara 134 …, 1 Nisan 1870, Numara 139 …, 8 Nisan 1870, Numara 140 …, 15 Nisan 1870, Numara 141 …, 10 Mart 1871, Numara 188
- Erzurum Gazeteleri. 1938. Doğu Gazetesi, 16 Temmuz. Fındıkoğlu, Z. Fahri. 1963. Bir Tortum Seyahatnamesi: Tortum Hakkında Tarihi, İktisadi ve İçtimai Araştırmalar, Tortum Kalkınma Derneği Neşriyatı, No 9.
- Gezgin, Suat ve Işık, Tuba. 2019. ‘envar-ı Şarkiyye Anadolu’da Çıkarılan İlk Türk Gazetesi.” Medya ve İletişime Diyalektik Bakış içinde, editör Suat Gezgin, 13-29. Konya: Eğitim Yayınları.
- İnuğur, Nuri. 2005. Basın ve Yayın Tarihi. İstanbul: Der Yayınları.
- Kabacalı, Alpay. 1990. Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Basın Sansürü. İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti.
- Kardaş, Abdulaziz. 2013. “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Van’da Basın (1908-1915)”, Turkish Studies, 8 (13):1189-1204.
- Klein, Janet. 2011. The Margins of Empire: Kurdish Militias in the Ottoman Tribal Zone, California: Stanford University Press.
- Kocabaşoğlu, Uygur. 1991. ‘tuna Vilayeti Gazetesi”, OTAM, S.2:141-49.
- Kocabaşoğlu Uygur ve Birinci Ali. 1995. “Osmanlı Vilâyet Gazete ve Matbaaları Üzerine Gözlemler”, Kebikeç, S.2: 101-122.
- Koç, Bekir.2015. ‘tuna Vilayeti Gazetesi ve İçeriğine Dair Bazı Bilgiler (Mart 1865-Mart 1868)”, Türk Araştırmaları Dergisi, 34( 57): 121-158.
- Koçu, E. Reşat.1947. “İstanbul’da Kahve ve Şehrin Eski Kahveleri”. Aylık Ansiklopedi, S.37:1087-1089.
- Koloğlu, Orhan. 2005. 1908. Basın Patlaması. İstanbul: Türkiye Gazeteciler Cemiyeti.
- Koloğlu, Orhan. 2006. Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi. İstanbul: Pozitif Yayınları.
- Küçükuğurlu, Murat. 2008. Erzurum Belediyesi Tarihi I. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Küçükuğurlu, Murat. 2018. Erzurum Çarşı Pazar Eski Erzurum Çarşıları ve Üretim Mekânları. Konya: Çizgi Yayınevi.
- Revnakoğu, S. Cemalaetin. 1959. ‘erzurum Matbuatı”, Tarih Yolunda Erzurum Dergisi, S.1: 7-10.
- Selim, Nüzhet. 1931. Türk Gazeteciliği (1831-1931). İstanbul Matbuat Cemiyeti Yayınları. İstanbul: Devlet Matbaası.
- Taşçıoğlu Raci. 2011. “Hilmi Ziya Ülken’in Türk İletişim Tarihine Katkıları”. Atatürk İletişim Dergisi. 1(1):1-12.
- Unbehaun, Hörst. 2001. “Sivas Vilayetinde Basının Doğuşu”. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi S.10: 9-37.
- Üsküdari, Faruk. 1971. Bursa’da ilk Gazete, Eski Bursa’dan Notlar. Bursa: Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları.
- Varlık, Bülent. 1985. “Yerli Basının Öncüsü Vilâyet Gazeteleri”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi C.I: 99-102.
- Yapıcı, Selim. 2013. ‘envar-ı Şarkiye”, Akrep Yelkovan Dergisi 1 (4): 60-62.
- Yazıcı, Nesimi. 1986. “Basın Tarihimizin Bibliyografyası Meselesi”. Osmanlı Araştırmaları Dergisi S.5: 195-208.
Öz
Envar-ı Şarkiyye, one of the provincial legs of Ottoman modernization, began its life as a provincial newspaper in Erzurum on July 5, 1867, after the announcement of the Law of Provinces, making it the first Turkish newspaper in Anatolia. Although it was a pioneer of the Anatolian press and contains important information regarding the social, political, and cultural life of the period, Envar-ı Şarkiyye is little known today and does not draw the attention it deserves. This study aims to commemorate the 153rd anniversary of the newspaper by describing its important place in the intellectual life of Turkey and the East, and to bring to light the trove of information its volumes, today gathering dust on shelves, contain. To that end, this study compiles the information in the literature about Envar-ı Şarkiyye and analyzes the contents of thirty-eight of the publication’s original copies and thirteen of its special translation issues. This examination shows that Envar-ı Şarkiyye prioritized the news and problems of the region where it was published (the events and issues in Erzurum and its vicinity), yet it also sought to inform and educate the local public by quoting and republishing material from the newspapers of the center and other provinces.
Anahtar Kelimeler
Envar-ı Şarkiyye Provincial Newspapers Erzurum Press Ottoman press Press of Erzurum
Kaynakça
- Alyanak, Kemal. 1999. Erzurum’da Basın. Erzurum: Erzurum Tarihini Araştırma ve Tanıtma Derneği Yayınları.
- Beygu Şerif Abdürrahim. 1936. Erzurum (Tarihi, Anıtları, Kitabeleri). İstanbul: Bozkurt Basımevi.
- Bostancı, Yaşar Muammer. 1971. Anadolu’da İlk Türk Gazetesi: Envar-ı Şarkkiyye. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Değirmenci, Fatih. 2013. “Osmanlı-Türk Modernleşmesinin Temel Uğraklarından Biri Olarak Basın”, Atatürk İletişim Dergisi. 4 (2): 77-94.
- Doğaner, Yasemin. 2012. “Hürriyet ve Modernleşme Enstrümanı Olarak Osmanlı’da Basın”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 29 (1): 109-121.
- Duman, Haluk Harun. 1989. “Anadolu Basınının Öncüsü: Envar-ı Şarkiyye Gazetesi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.59: 103-109.
- Duman, Haluk Harun. 2000. Erzurum Basın Yayın Tarihi (1867-1997), İstanbul: Vira Matbaası.
- Eren, İsmail. 1965. “Tuna Vilâyet Matbaası ve Neşriyatı (1864-1877)”, Türk Kültürü, C. III, S.29:311-318.
- Envar-ı Şarkiyye, 5 Temmuz 1867. Numara 1 …, 22 Mayıs 1868. Numara 47 …, 29 Mayıs 1868. Numara 48 …, 26 Haziran 1868. Numara 52 …, 3 Temmuz 1868. Numara 53 …, 10 Temmuz 1868. Numara 54 …, 17 Temmuz 1868, Numara 55 …, 24 Temmuz 1868, Numara 56 …, 21 Mayıs 1869, Numara 96 …, 28 Mayıs 1869, Numara 97 …, 9 Temmuz 1969, Numara 103 …, 23 Temmuz 1869, Numara 105 …, 17 Eylül 1869, Numara 113 …, 15 Ekim 1869, Numara 117 …, 11 Şubat 1870, Numara 133 …, 18 Şubat 1870, Numara 134 …, 1 Nisan 1870, Numara 139 …, 8 Nisan 1870, Numara 140 …, 15 Nisan 1870, Numara 141 …, 10 Mart 1871, Numara 188
- Erzurum Gazeteleri. 1938. Doğu Gazetesi, 16 Temmuz. Fındıkoğlu, Z. Fahri. 1963. Bir Tortum Seyahatnamesi: Tortum Hakkında Tarihi, İktisadi ve İçtimai Araştırmalar, Tortum Kalkınma Derneği Neşriyatı, No 9.
- Gezgin, Suat ve Işık, Tuba. 2019. ‘envar-ı Şarkiyye Anadolu’da Çıkarılan İlk Türk Gazetesi.” Medya ve İletişime Diyalektik Bakış içinde, editör Suat Gezgin, 13-29. Konya: Eğitim Yayınları.
- İnuğur, Nuri. 2005. Basın ve Yayın Tarihi. İstanbul: Der Yayınları.
- Kabacalı, Alpay. 1990. Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Basın Sansürü. İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti.
- Kardaş, Abdulaziz. 2013. “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Van’da Basın (1908-1915)”, Turkish Studies, 8 (13):1189-1204.
- Klein, Janet. 2011. The Margins of Empire: Kurdish Militias in the Ottoman Tribal Zone, California: Stanford University Press.
- Kocabaşoğlu, Uygur. 1991. ‘tuna Vilayeti Gazetesi”, OTAM, S.2:141-49.
- Kocabaşoğlu Uygur ve Birinci Ali. 1995. “Osmanlı Vilâyet Gazete ve Matbaaları Üzerine Gözlemler”, Kebikeç, S.2: 101-122.
- Koç, Bekir.2015. ‘tuna Vilayeti Gazetesi ve İçeriğine Dair Bazı Bilgiler (Mart 1865-Mart 1868)”, Türk Araştırmaları Dergisi, 34( 57): 121-158.
- Koçu, E. Reşat.1947. “İstanbul’da Kahve ve Şehrin Eski Kahveleri”. Aylık Ansiklopedi, S.37:1087-1089.
- Koloğlu, Orhan. 2005. 1908. Basın Patlaması. İstanbul: Türkiye Gazeteciler Cemiyeti.
- Koloğlu, Orhan. 2006. Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi. İstanbul: Pozitif Yayınları.
- Küçükuğurlu, Murat. 2008. Erzurum Belediyesi Tarihi I. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Küçükuğurlu, Murat. 2018. Erzurum Çarşı Pazar Eski Erzurum Çarşıları ve Üretim Mekânları. Konya: Çizgi Yayınevi.
- Revnakoğu, S. Cemalaetin. 1959. ‘erzurum Matbuatı”, Tarih Yolunda Erzurum Dergisi, S.1: 7-10.
- Selim, Nüzhet. 1931. Türk Gazeteciliği (1831-1931). İstanbul Matbuat Cemiyeti Yayınları. İstanbul: Devlet Matbaası.
- Taşçıoğlu Raci. 2011. “Hilmi Ziya Ülken’in Türk İletişim Tarihine Katkıları”. Atatürk İletişim Dergisi. 1(1):1-12.
- Unbehaun, Hörst. 2001. “Sivas Vilayetinde Basının Doğuşu”. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi S.10: 9-37.
- Üsküdari, Faruk. 1971. Bursa’da ilk Gazete, Eski Bursa’dan Notlar. Bursa: Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları.
- Varlık, Bülent. 1985. “Yerli Basının Öncüsü Vilâyet Gazeteleri”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi C.I: 99-102.
- Yapıcı, Selim. 2013. ‘envar-ı Şarkiye”, Akrep Yelkovan Dergisi 1 (4): 60-62.
- Yazıcı, Nesimi. 1986. “Basın Tarihimizin Bibliyografyası Meselesi”. Osmanlı Araştırmaları Dergisi S.5: 195-208.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 20 Mayıs 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 |