Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Amerikan Protestan Misyonerlerin Osmanlı Coğrafyasına Yönelik İlk Matbaası: Malta (1822-1833)

Yıl 2020, , 95 - 136, 15.05.2020

Nazan Kahraman

https://doi.org/10.24955/ilef.736317
Cited By: 3

Öz

Osmanlı coğrafyasına 19. yüzyılın başında gelen Amerikan Protestan misyonerlerin ilk girişimlerinden birisi misyon matbaasının kurulması olmuştur. Bilginin taşıyıcısı olarak matbaa, hem sınırlı sayıda misyonerle büyük bir coğrafyaya erişim sağlamanın yolunu açmış hem de misyonerlerin sözlü dinsel ritüellerinin yazılı kaynaklarla desteklenmesini sağlamıştır. Bu çalışma Amerikan Protestan misyonerlerin Osmanlı coğrafyasına erişim kapsamında kurdukları Malta misyoner matbaasını konu almaktadır. Başlangıçta matbaacılık bilgisi olmayan Protestan misyonerler tarafından çalıştırılan matbaa, ihtiyaçları karşılayamadığında bir matbaacı ve farklı dillere hâkim yardımcılarla yoluna devam etmiştir. Misyonerlik faaliyetlerinin kapsam ve içeriğinde yaşanan değişimler, matbaanın stratejilerinde değişikliği gerektirmiş ve sadece dinsel metin basmak üzere kurulan matbaa, okul kitapları başta olmak üzere seküler metinler de basmıştır. Protestan misyonerler faaliyet gösterdiği süre içinde bölgedeki politik sorunlar ile Katolik Kilisesi, bölge halkı ve hükümetlerin olumsuz tavrından etkilenerek farklı topluluklara yönelen misyon faaliyetlerini desteklemek için farklı dillerde basılan yayınlarını giderek artırmıştır. Temmuz 1822’de elle çalışan bir baskı makinesiyle faaliyete başlayan matbaa çok kısa sürede, yedi dilde baskı yapacak hurufat, üç matbaa makinesi, ciltevi ve kitap deposuna sahip bir işletmeye dönüşmüştür. Aralık 1833’de İzmir’e taşınan matbaa, adada geçen on bir yıl boyunca Akdeniz civarı ve Osmanlı İmparatorluğu’nda konuşulan dillerde milyonlarca sayfa baskı yapmıştır.

Anahtar Kelimeler

American Board Malta misyon matbaası Protestan misyoner Homan Hallock Daniel Temple

Kaynakça

  • Abi-Farés, Huda Smitshuijzen. 2017. “The Modern Arabic Book: Design as Agent of Cultural Progress.” Yayınlanmamış doktora tezi. University of Leiden, Hollanda.
  • Açıkses, Erdal. 1999. “Osmanlı Devletindeki Misyonerlik Faaliyetleri ile İlgili Bir Değerlendirme (İki Merkezden Örnekler)”. Osmanlı Siyaset içinde, editör Güler Eren, 192-203. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
  • Alan, Gülbadi. 2001. “Protestan Amerikan Misyonerleri, Anadolu’daki Rumlar ve Pontus Meselesi.” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10: 183-208.
  • Anderson, Rufus. 1872a. History of the Missions of the American Board of Commissioners for Foreign Missions to the Oriental Churches, Volume I, Boston: Congregational Publishing Society.
  • Anderson, Rufus. 1872b. History of the Missions of the American Board of Commissioners for Foreign Missions to the Oriental Churches, Volume II. Boston: Congregational Publishing Society.
  • Anderson, Rufus. 1861. Memorial Volume of the First Fifty Years of the American Board of Commissioners for Foreign Mission. Boston: Missionary House.
  • Anderson, Rufus. 1869. Foreign Missions: Their Relations and Claims. New York: Charles Scribner and Company.
  • Anderson, Rufus. 1830. The Observation upon the Peloponnesus and Greek Island Made in 1829. Boston: Crocker and Brewster.
  • Babinger, Franz. 2004. İbrahim Müteferrika ve Osmanlı Matbaası. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Badr, Habib. 2006. American Protestant Missionary Beginnings in Beirut and Istanbul: Policy, Politics, Practice and Response. Leiden, The Netherlands: Brill. doi: https://doi.org/10.1163/9789047411406_012
  • Barton, James Levi. 1908. Daybreak in Turkey. Pilgrim Press.
  • Baysal, Jale, 1968. Müteferrika’dan Birinci Meşrutiyet’e Kadar Osmanlı Türklerinin Bastıkları Kitaplar. İstanbul: Edebiyat Fakültesi.
  • Berkes, Niyazi. 1973. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Bilgi.
  • Beydilli, Kemal. 1997. Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishane-Mühendishane Matbaası ve Kütüphanesi (1776-1826). İstanbul: Eren.
  • Bigelow, Andrew. 1831. Travels in Malta and Sicily: With Sketches of Gibraltar, in MDCCCXXVII. Carter, Hendee&Babcock.
  • Bond, Alvan. 1828. Memoir of the Rev. Pliny Fisk, A.M., Late Missionary to Palestine. Boston: Crocker and Brewster.
  • Burke. J. William. 1937. “The American Mission Press at Malta”. New York Public Library Bulletin, 41(7)): 526-529.
  • Coakley, J. F. 1998. “Printing Offices of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, 1817-1900: A Synopsis”. Harvard Library Bulletin 9 (1): 5-34
  • Coakley, J. F. 2003. ‘Homan Hallock, Punchcutter’, Printing History 23 (1): 18-41.
  • Doğan, Mehmet Ali. 2014. “JonasKing: Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Yunanistan’da bir Amerikalı.” Türk-Yunan İlişkileri Üzerine Makaleler içinde, editör Yeliz Okay, 29-42. İstanbul: Doğu Kitabevi.
  • De Kay, J. E.1833. Sketches of Turkey in 1831 and 1832. New York: J.& J.Harper.
  • Dwight, Henry Otis. 1916. The Centennial History of the American Bible Society. New York: The Macmillan Company.
  • Erhan, Çağrı. 1999. Osmanlı ABD İlişkileri, Osmanlı, C.II. Ankara: Yeni Türkiye Yay.
  • Eisenstein, Elizabeth. L. 1980. The Printing Press as an Agent of Change. New York: Cambridge University Press.
  • Ersoy, Osman. 1959. Türkiye’ye Matbaanın Girişi ve İlk Basılan Eserler. Ankara: Güven Matbaası.
  • Haines, F.E.H. 1879. Jonas King: Missionary to Syria and Greece. New York: American Risale Society.
  • Hülagü, Metin. 2007. “Osmanlı’da Cumhuriyet’e Misyoner, Ermeni, Terör ve Amerika Dörtgeninde Türkiye”. Journal of Islamic Research. 20(4): 429-450
  • Galanti, Avram. 1947. Türkler ve Yahudiler: Tarihî, Siyasî Tetkik. İstanbul: Tan Matbaası.
  • Gerçek, Selim Nüzhet. 2002. Türk Matbuatı, derleme Ali Birinci. Ankara: Gezgin Kitabevi
  • Greene, Joseph K. 1916. Leavening the Levant. New York: The Pilgrim Press.
  • Gözübüyük, Sevil. 2018. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Cizvit Tarikatının Yayılmasında Fransız Elçilerin Rolü.” Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(12): 635-654.
  • Jones William. 1850. The Jubilee Memorial of the Religious Tract Society: Containing a Record of Its Origin, Proceedings, and Results A.D. 1799 to A.D. 1849. Londra: The Religious Tract Society. https://archive.org/details/jubileememorialo00reli Erişim tarihi 20 Ekim 2018.
  • Kabacalı, Alpay. 1989. Türk Kitap Tarihi: Cilt I Başlangıcından Tanzimat’a Kadar. İstanbul: Cem.
  • Kabacalı Alpay. 1987. Türk Yayın Tarihi. İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
  • Kaurie, Thomas. 1901. A Brief Chronicle of the Syria Mission. Beirut: American Mission Press.
  • Kırşehirlioğlu, Erdal. 1963. Türkiye’de Misyoner Faaliyetleri. İstanbul: Bedir Yayınevi
  • Kocabaşoğlu, Uygur. 1988. “Osmanlı İmparatorluğu'nda XIX. yüzyılda Amerikan matbaaları ve Yayımcılığı”, Murat Sarıca Armağanı içinde, editörler Aydın Aybay, Rona Aybay, 267-287. İstanbul: Aybay Yayınları.
  • Kocabaşoğlu, Uygur. 1994. “XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa Topraklarında Amerikan Misyoner Faaliyetleri.” Tanzimatın 150.Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu içinde, 539-551. Ankara; TTK Yayınları.
  • Kocabaşoğlu, Uygur. 2000. Kendi Belgeleriyle Anadolu'daki Amerika: 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Amerikan Misyoner Okulları. Ankara: İmge.
  • Labarre, Albert. 1994. Kitabın Tarihi, çeviren Galip Üstün. İstanbul: İletişim.
  • Layton, Evro. 1971. “The Greek Press at Malta of the American Board of Commissioners for Foreign Missions (1822-1833)”. The Gleaner, 9: 169-193.
  • Leest, Charlottevan der. 2008. Conversion and Conflict in Palestine: The Missions of The Church Missionary Society and The Protestant Bishop Samuel Gobat. Yayınlanmamış doktora tezi. University of Leiden, Hollanda.
  • Mazıcı, Nurşen. 2005. ABD’nin Güney Kafkasya Politikası Olarak Ermenistan Sorunu. İstanbul: Pozitif Yayınları.
  • Murrevan den Berg, Hellen. 2006. “Simply by Giving to them Maccaroni. Anti Roman Catholic Polemics in early Protestant Missions in the Middle East, 1820-1860,” Christian Witness Between Continuity and New Beginnings, Modern Historical Missions in the Middle East içinde, editörler Martin Tamcke, Michael Marten, 63–80. Münster: LIT.
  • Needham, Joseph 1985. Science and Civilisation in China: Vol. 5. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Ortaylı, İlber. 2007a. Son İmparatorluk Osmanlı, İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Ortaylı, İlber. 2007b. Batılılaşma Yolunda. İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Olgun, Hakan. 2012. “Hıristiyanlık ve Sekülerleşme İlişkisi ya da Seküler Dindarlığın Teolojisi” İnsan& Toplum, 2 (4): 135-156.
  • Prime, Edward Dorr Griffin. 1877. Forty Years in the Turkish Empire. New York: Robert Carter and Brothers.
  • Repousis, Angelo. 1999. “The Cause of the Greeks. Philadelphia and the Greek War for Independence, 1821-1828.” The Pennsylvania Magazine of History and Biography, 123(4): 333-363.
  • Roper, Geofrey. 1988. “Arabic Printing in Malta 1825-1845: Its History and Its Place in the Development of Print Culture in the Arab Middle East.” Yayınlanmamış doktora tezi. Durham University, http://ethesedur.ac.uk/1550/ Erişim tarihi 15 Eylül 2018.
  • Roper, Geofrey. 1998. “The Beginning of Arabic Printing by the ABCF, 1822-1841”, Harvard Library Bulletin, 9(1): 55-68
  • Richter, Julius. 1862. A History of Protestant Missions in the Near East. Edinburgh and London: Oliphant, Anderson &Ferrier.
  • Sabev, Orlin. 2006. İbrahim Müteferrika ya da İlk Osmanlı Matbaa Serüveni, 1726-1746: Yeniden Değerlendirme. İstanbul: Yeditepe.
  • Saloutos, Theodore. 1955. “American Missionaries in Greece: 1820–1869.” Church History, 24(2): 152-174.
  • Smith Thomas and John Overton Choules. 1982. The Origin and History of Missions: Containing Faithful Accounts of the Voyages, Travels, Labors and Successes of the Various Missionarie Vol. II. Boston: Crocker & Brewster.
  • Smyrnaios Anthony L. 2008. Manuals of Conversion: Protestant Missionary Schoolbooks in Greece during the 19th Century. History of Education&Children’s Literature, III, 1:117-140.
  • Stone, Frank A. 2011. Sömürgeciliğin Hasat Mevsimi: Anadolu'da Amerikan Misyoner Okulları. Çeviren Ayşe Aksu. İstanbul: Dergâh Yayınları.
  • Strong William E. 1910. The Story of American Board. Boston: Pilgrim Press.
  • Tracy, Joseph. 1842. History of the American Board of Commissioners for Foreign Mission, Compiled Chiefly from the Published and Unpublished Documents of the Board .New York: MW. Dodd.
  • Temple, H. Daniel. 1835. Life and Letters of Rev. Daniel Temple. Boston: Congregational Board of Publication. Boston: Crocker and Brewster.
  • Teotig (Teotoros Lapçinciyan) 2012. Baskı ve Harf Ermeni Matbaacılık Tarihi Ermeni Alfabesinin 1600. ve Ermeni Matbaacılığının 500. Yılında Dib u Dar. Çevirenler Sirvart Malhasyan ve Arlet İncidüzen, İstanbul: Bir Zamanlar Yayıncılık.
  • Toderini, Giambatista ve Şevket Rado. 1990. İbrahim Müteferrika Matbaası ve Türk Matbaacılığı, İstanbul: Yayın Matbaacılık.
  • Tozlu, Necmettin. 1991. Kültür ve Eğitim Tarihimizde Yabancı Okullar. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Winger, Faith L.1971. "Books and the Early Missionaries in the near East." The Journal of Library History (1966-1972) 6(1): 21-33. http://www.jstor.org/stable/25540275.
  • Wilson, Samuel Sheridan. 1839. A Narrative of the Greek mission; or Sixteen Dears in Malta and Greece. London: John Snow.
  • Yıldırım, Ali ve Hasan Şimşek. 2013. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin.
  • Annual Reports: ABCFM. 1820. Eleventh Annual Report of the American Board of Commissioner for Foreign Mission. Boston: Crocker and Brewster. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=coo.31924079429357&view=1up&seq=11 Erişim tarihi 11 Eylül 2018.
  • ABCFM. 1821. Twelfth Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission. Boston: Crocker and Brewster. http://findit.library.yale.edu/catalog/digcoll:390558 Erişim tarihi 11 Eylül 2018.
  • ABCFM. 1823. Fourteenth Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission. Boston: T. R. Marvin. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.8906573733 Erişim tarihi 27 Eylül 2018.
  • ABCFM. 1824. Fifteenth Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission. Boston: Crocker and Brewster. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89065737330;view=1up;seq=221 Erişim tarihi18 Eylül 2018.
  • ABCFM. 1825. Sixteenth Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission. Boston: Crocker and Brewster. http://hdl.handle.net/10079/digcoll/429576 Erişim tarihi 16 Ekim 2018. ABCFM. 1826. Seventeenth Annual Report American Board of Commissioners for Foreign Mission. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015011419044&view=1up&seq=1 Erişim tarihi 3 Ekim 2018.
  • ABCFM. 1827. Eighteenth Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission. Boston: Crocker and Brewster. https://archive.org/details/annualreportofam2728amer Erişim tarihi 18 Eylül2018.
  • ABCFM. 1828. Nineteenth Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission. Boston: Crocker and Brewster. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015011419143&view Erişim tarihi 06 Kasım 2018.
  • ABCFM. 1829. Twentieth Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission (Boston: Crocker and Brewster. http://hdl.handle.net/10079/digcoll/465221 Erişim tarihi 06 Kasım 2018.
  • ABCFM. 1830. Twenty-First Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission. Boston: Crocker and Brewster. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015011419143&view=1up&seq=267 Erişim tarihi 17 Aralık 2018.
  • ABCFM. 1831. Twenty-Second Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015011419143&view. Erişim tarihi 13 Kasım 2018.
  • ABCFM. 1834. Twenty-fifth Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission.http://hdl.handle.net/10079/digcoll/466471 Erişim tarihi 3 Şubat 2019.
  • ABCFM. 1837. Twenty-Eighth Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015011419168;view Erişim tarihi 3Ekim 2018.
  • ABCFM. 1852. Forty-third Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission. http://hdl.handle.net/10079/digcoll/452021 Erişim tarihi 24 Nisan 2018.
  • ABCFM. 1856. Forty-Seventh Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission. http://hdl.handle.net/10079/digcoll/477143 Erişim tarihi 24 Nisan 2017.
  • ABCFM. 1870. Sixtieth Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015073264932&view=1up&seq=244 Erişim tarihi 24 Nisan 2017.
  • Missionary Registers:
  • The Missionary Register for MDCCCXXXI (1831), https://archive.org/details/1831CMSMissionaryRegister Erişim tarihi 21 Kasım 2018.
  • The Missionary Register for MDCCCXXXXIII (1833). https://archive.org/details/1833CMSMissionaryRegister/page/n5 Erişim tarihi 28 Kasım 2018.
  • Missionary Heralds:
  • The Missionary Herald for the Year 1822. Vol. XVIII. https://catalog.hathitrust.org/Record/005909183 Erişim tarihi16 Mayıs 2016.
  • The Missionary Herald for the Year 1823. Vol. XIX. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc1.b3079610;view=1up;seq=9 Erişim tarihi 14 Nisan 2016.
  • The Missionary Herald for the Year 1824. Vol. XX. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=chi.12502808 Erişim tarihi 20 Eylül 2018.
  • The Missionary Herald for the Year 1825. Vol. XXI. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc1.b3079612&view=1up&seq=9 Erişim tarihi 20 Ekim 2018.
  • The Missionary Herald for the Year 1826. Vol. XXII. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc1.b3079710;view=1up;seq=17 Erişim tarihi 5 Kasım 2018.
  • The Missionary Herald for the Year 1826. Vol. XXIII. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.ah6ky3&view=1up&seq=7 Erişim tarihi 28 Ocak 2019.
  • The Missionary Herald For The Year 1828, Vol. XXIV. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=chi.12502733;view=1up;seq=5 Erişim tarihi 18 Ocak 2019.
  • The Missionary Herald For The Year 1830, Vol. XXVI. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.ah6ky6&view=1up&seq=6 Erişim tarihi 13 Kasım 2018.
  • The Missionary Herald For The Year 1832, Vol. XXVIII. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.ah6ky8&view=1up&seq=7 Erişim tarihi 3 Ekim 2018.
  • The Missionary Herald For The Year 1833, Vol. XXIX. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.ah6ky9&view=1up&seq=7 Erişim tarihi 12 Aralık 2018.
Toplam 96 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Nazan Kahraman 0000-0003-1001-2243

Yayımlanma Tarihi 15 Mayıs 2020
Yayımlandığı Sayı Yıl 2020

Kaynak Göster

APA Kahraman, N. (2020). Amerikan Protestan Misyonerlerin Osmanlı Coğrafyasına Yönelik İlk Matbaası: Malta (1822-1833). Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, 7(1), 95-136. https://doi.org/10.24955/ilef.736317
AMA Kahraman N. Amerikan Protestan Misyonerlerin Osmanlı Coğrafyasına Yönelik İlk Matbaası: Malta (1822-1833). Ankara Üniversitesi İlef Dergisi. Mayıs 2020;7(1):95-136. doi:10.24955/ilef.736317
Chicago Kahraman, Nazan. “Amerikan Protestan Misyonerlerin Osmanlı Coğrafyasına Yönelik İlk Matbaası: Malta (1822-1833)”. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi 7, sy. 1 (Mayıs 2020): 95-136. https://doi.org/10.24955/ilef.736317.
EndNote Kahraman N (01 Mayıs 2020) Amerikan Protestan Misyonerlerin Osmanlı Coğrafyasına Yönelik İlk Matbaası: Malta (1822-1833). Ankara Üniversitesi İlef Dergisi 7 1 95–136.
IEEE N. Kahraman, “Amerikan Protestan Misyonerlerin Osmanlı Coğrafyasına Yönelik İlk Matbaası: Malta (1822-1833)”, Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, c. 7, sy. 1, ss. 95–136, 2020, doi: 10.24955/ilef.736317.
ISNAD Kahraman, Nazan. “Amerikan Protestan Misyonerlerin Osmanlı Coğrafyasına Yönelik İlk Matbaası: Malta (1822-1833)”. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi 7/1 (Mayıs 2020), 95-136. https://doi.org/10.24955/ilef.736317.
JAMA Kahraman N. Amerikan Protestan Misyonerlerin Osmanlı Coğrafyasına Yönelik İlk Matbaası: Malta (1822-1833). Ankara Üniversitesi İlef Dergisi. 2020;7:95–136.
MLA Kahraman, Nazan. “Amerikan Protestan Misyonerlerin Osmanlı Coğrafyasına Yönelik İlk Matbaası: Malta (1822-1833)”. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, c. 7, sy. 1, 2020, ss. 95-136, doi:10.24955/ilef.736317.
Vancouver Kahraman N. Amerikan Protestan Misyonerlerin Osmanlı Coğrafyasına Yönelik İlk Matbaası: Malta (1822-1833). Ankara Üniversitesi İlef Dergisi. 2020;7(1):95-136.

Cited By

The Manifestation of Persuasion in American Board Missionaries' Publications: The Case of the Greek-Lettered Turkish Children's Magazine Angeliaforos Çocuklar İçün [The Messenger for Children]
Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.21021/osmed.1356794
Politik Hedefleri Açısından Amerikan Evanjelizmi ve Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
https://doi.org/10.51702/esoguifd.1024246
Amerikan Board Misyonerlik Örgütüne Dair Çalışmaların Bibliyometrik Analizi
Turkish Academic Research Review - Türk Akademik Araştırmalar Dergisi [TARR]
https://doi.org/10.30622/tarr.1017465