Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

The Introduction of the 1916–1917 Istanbul Telephone Directory and Its Significance Within the Ottoman Communications Network

Yıl 2024, , 9 - 51, 03.12.2024
https://doi.org/10.24955/ilef.1507570

Öz

This study focuses on the historical development of telephone directories in the Ottoman Empire by examining the 1916–1917 Istanbul telephone directory, the directory’s fifth edition. The first telephone directory in the world was published in New Haven in 1878, and over the following years, directories evolved in both content and form, establishing their place in the world of communication. In the Ottoman Empire, this tradition dates back to 1913. The Istanbul telephone directory examined here provides significant information about telephone usage, communication rules, and the subscription system in Istanbul during the period. The directory includes a telephone usage guide, company rules, and phone numbers of various subscribers ranging from the sultan and the royal family to state officials, ministries, and departments, as well as merchants, traders, and bankers. Additionally, the pages of the directory feature advertisements from contemporary businesses and brands, offering insights into commercial life in the period. The directory’s publication in both Ottoman Turkish and French highlights the multilingual nature of the period and Istanbul’s significance in international trade. This study aims to provide a detailed introduction to the directory and to highlight the contributions of Ottoman telephone directories to communications technology. The research covers regulations related to telephone subscriptions, telephone usage guides, advertisements and notices, and the system of organizing names in the directory. The content of the directory serves as a valuable resource for broader research on Istanbul’s social and commercial structure, demographic layout, and street names. This study’s presentation of the directory to experts in related fields promises to contribute to future studies on urban and socio-economic history. The study addresses the use of telephones globally and in the Ottoman Empire, followed by an analysis of the directory’s content.

Kaynakça

  • Bingül, Şeyhmus. 2020. “Osmanlı Devleti’nde İletişim Araçlarının Kontrolü ‘Telefon Tevkifleri’.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 21 (1): 293-320.
  • Borth, David E., t. y. “Telephone.” Encyclopedia Britannica, Erişim Tarihi: 23 Aralık 2023. https://www.britannica.com/technology/telephone.
  • Bureau International de L’Union Télégraphique. 1917. Statistique générale de la téléphonie: Année 1915. Berne: Bureau International de L’Union Télégraphique.
  • Byrne, Liam. 2012. The Telephone Directory as an Historic Document, Compiled, edited and published as an eBook by Liam Byrne. Erişim Tarihi: 15 Ocak 2023. https://www.academia.edu/3474209/The_Telephone_Directory_as_an_historic_document.
  • Casson, Herbert Newton. 2023. The History of the Telephone. The Project Guttenberg eBook. https://www.gutenberg.org/files/819/819-h/819-h.htm#link2H_4_0002, Erişim Tarihi: 2 Mayıs 2023.
  • Çadırcı, Musa. 2001. “Osmanlı Dönemi Anadolu Kent Tarihi Yazımında Karşılaşılan Güçlükler.” Tarihte Eskişehir Sempozyumu-I (2-4 Kasım 1998) içinde, Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 1-9.
  • Demir, Tanju. 2014. “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Haberleşme Kurumuna Dair Değerlendirmeler.” Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 1-2 (3): 1-25.
  • Enginün, İnci. 1988. “Abdülhak Hamid Tarhan.” TDV İslam Ansiklopedisi 1: 207-210. Erişim Tarihi: 6 Nisan 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/abdulhak-hamid-tarhan.
  • Ersoy, Hulusi. 2017. “Osmanlı’da Telefon Hizmeti ve İmtiyaz.” Doktora tezi, Marmara Üniversitesi.
  • Eschner, Kat. The First Telephone Book Had Fifty Listining and No Numbers. Erişim tarihi: 15 Nisan 2022. https://www.smithsonianmag.com/smart-news/first-telephone-book-had-fifty-listings-and-no-numbers-180962173/.
  • Goodmann, Emily. 2019. “A Tale of Two Networks: The Bell Telephone System and the Meaning of “Information,” 1947–1968.” Information & Culture 54 (3): 281-310.
  • Hage, Bridget Huey-Huey, Oliver R. Grame Poelws, John W. ve Wahlqvist Mark L. 1990. “Telephone Directory Listings of Presumptive Chinese Surnames: An Appropriate Sampling Frame for a Dispersed Population with Characteristic Surnames.” Epidemology 1 (5): 405-408.
  • Holtan, Boyd. 1986. “Please Check Your Telephone Directory.” The Mathematics Teacher 79 (2):104-106.
  • Hounshell, David A. 1975. “Elisha Gray and the Telephone: On the Disadvantages of Being an Expert.” Technology and Culture 16 (2): 133-161.
  • İhsanoğlu, Ekmeleddin. 1995. “Osmanlı İmparatorluğu’nun Teknoloji Çağını Yakalama Gayretleri.” Çağını Yakalayan Osmanlı! Osmanlı Devleti’nde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri içinde, editörler Ekmeleddin İhsanoğlu ve Mustafa Kaçar, VII-XVI. İstanbul: IRCIA Yayınları.
  • İnalcık Halil, Doğan Kuban ve Güvenç Bozkurt. 2007. “Kent, Kentli ve Tarih.” Bursa’nın Kentsel ve Mimari Gelişimi içinde, editör Cafer Çiftçi, 11-45. Bursa: Gaye Kitabevi.
  • Karakışla, Yavuz Selim. 2001. “Dersaadet Telefon Anonim Şirket-i Osmaniyesi ve Osmanlı Kadın Telefon Memureleri-I.” Tarih ve Toplum 36 (212): 93-101.
  • Kingsbury, John E. (1915). The Telephone and Telephone Exchanges Their Invention and Development. London, New York, Bombay, Calcutta, Madras: Longmans, Green & Co.
  • Kubilay, Çağla. 2017. “1923-1939 Yılları Arasında Türkiye’de Telekomünikasyon Politikaları.” Ankara Üniversitesi İlef Dergisi 4 (2): 37-66.
  • McGee, David W. 1979. “Using the Telephone Directory as a Learning Tool.” Teaching Exceptional Children 12 (1): 34-36.
  • Official Telephone Directory. 1899. Gainesville, Florida: Southern Bell Telephone & Telepgraph Company.
  • Önay, Aliye. 1995. “Türkiye’de Telefon Teşkilatının Kuruluşu” Çağını Yakalayan Osmanlı! Osmanlı Devleti’nde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri içinde, editörler Ekmeleddin İhsanoğlu, Mustafa Kaçar, 121-140. İstanbul: IRCIA Yayınları.
  • Özkan, Asaf. 2014. “Millî Mücadele’den Sonra ve Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Yabancı Sermayeli Şirketlerde Türkçe Meselesi.” Belleten 78 (283): 1135-1156.
  • Sarıoğlu, Mehmet. 2001. “Kent Tarihi Çalışmaları Üzerine Bazı Düşünceler.” Kebikeç 11: 333-344.
  • Stein, Jeremy Leon. 1996. “Ideology and The Telephone: The Social Reception of a Technology.” Ph.D. Dissertation: University of London.
  • Telefon Rehberi. 1332 (1916-1917). İstanbul: Dersaadet Telefon Abone Şirket-i Osmaniyesi, Beşinci Tab, Ahmed İhsan ve Şürekası Matbacılık-ı Osmaniyesi.
  • Üçer, Sırrı Emrah. 2021a. “Istanbul Telephone Company From Concession to Nationalization: A Study in Business History (1909-1936).” Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi 20: 63-90.
  • Üçer, Sırrı Emrah. 2021b. “Türkiye’de Telekomünikasyon Sektöründe Doğrudan Yabancı Yatırımlar: Zamanlama, Kurumsal Yapı ve Şebeke Gelişimi Açısından Bir Değerlendirme.” İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20 (40), 70-96.
  • Yavuz, Şahinde. 2007. “Modernleşme Sürecinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Reklam Serüveni.” İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi 29: 183-196.
  • Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
  • Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) Dosya No/Gömlek No: 4306/322941. Dahiliye Emniyet-i Umumiye Muhasebe Kalemi (DH.EUM.MH) Dosya No/Gömlek No: 233/40. Dahiliye Emniyet-i Umumiye Levazım Kalemi (DH.EUM.LVZ) Dosya No/Gömlek No: 44/1. Dahiliye Hukuk Müşavirliği (DH.HMŞ) Dosya No/Gömlek No: 5/9. Dahiliye Kalem-i Mahsus (DH.KMS.) Dosya No/Gömlek No: 33/22.
  • Süreli Yayınlar
  • “Son Zaman Halife-i Müslimini.” Hilafet 81, 15 Ş 1320/17 Kasım 1902.
  • “Telefon İdaresi, Sene-i Devriye.” Servet-i Fünûn 56 (1339), 15 Mart 1917: 186-188.

1916-1917 İstanbul Telefon Rehberinin Tanıtımı ve Osmanlı İletişim Şebekesi Dahilindeki Önemi

Yıl 2024, , 9 - 51, 03.12.2024
https://doi.org/10.24955/ilef.1507570

Öz

Bu çalışma, Osmanlı Devleti’nde telefon rehberlerinin tarihsel gelişimine odaklanarak 1916-1917 İstanbul telefon rehberinin beşinci baskısını incelemektedir. Dünyada ilk telefon rehberi 1878 yılında New Haven’da basılmış ve takip eden yıllarda rehberler içerik ve şekilsel olarak çeşitlenerek iletişim dünyasında yer edinmiştir. Osmanlı Devleti’nde bu geleneğin 1913 yılına kadar uzandığı görülmektedir. Çalışmada incelenen İstanbul telefon rehberi, dönemin İstanbul’unda telefon kullanımı, telefonla yapılan iletişim kuralları ve abonelik sistemine dair önemli bilgiler sunmaktadır. Rehberde, telefon kullanma kılavuzu, şirket kuralları, padişah ve hanedan mensuplarından devlet erkanına, nezaretlerden dairelere, esnaftan tüccara ve bankerlere kadar çeşitli abonelerin telefon numaraları yer almaktadır. Ayrıca rehberin sayfalarında o dönemin işyerleri ve markalarına ait reklamlar da bulunmakta, bu da ticaret hayatına dair ipuçları sunmaktadır. Rehberin Osmanlı Türkçesi ve Fransızca olarak iki dilde basılması, dönemin çok dilliliğini ve uluslararası ticaret açısından önemini ortaya koymaktadır. Bu çalışma, rehberin detaylı bir tanıtımını yaparak Osmanlı dönemi telefon rehberlerinin iletişim teknolojisine katkılarını ortaya koymayı hedeflemektedir. Çalışmada telefon aboneliğiyle ilgili mevzuatlar, telefon kullanım kılavuzu, reklamlar ve ilanlar ile rehberdeki isim düzenleme sistemi üzerinde durulmuştur. Rehberin içeriği, İstanbul’un sosyal ve ticari yapısı, demografik yapısı, cadde ve sokak isimleri gibi konularda yapılacak daha geniş çaplı araştırmalar için değerli bir kaynak teşkil etmektedir. Bu nedenle rehberin ilgili alanlardaki uzmanların dikkatine sunulması, kent tarihi ve sosyo-ekonomik yapı üzerine yapılacak çalışmalar için önem arz etmektedir. Çalışmada dünyada ve Osmanlı Devleti’nde telefonun kullanımına değinilmiş ve ardından rehberin içerik analizi yapılmıştır.

Kaynakça

  • Bingül, Şeyhmus. 2020. “Osmanlı Devleti’nde İletişim Araçlarının Kontrolü ‘Telefon Tevkifleri’.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 21 (1): 293-320.
  • Borth, David E., t. y. “Telephone.” Encyclopedia Britannica, Erişim Tarihi: 23 Aralık 2023. https://www.britannica.com/technology/telephone.
  • Bureau International de L’Union Télégraphique. 1917. Statistique générale de la téléphonie: Année 1915. Berne: Bureau International de L’Union Télégraphique.
  • Byrne, Liam. 2012. The Telephone Directory as an Historic Document, Compiled, edited and published as an eBook by Liam Byrne. Erişim Tarihi: 15 Ocak 2023. https://www.academia.edu/3474209/The_Telephone_Directory_as_an_historic_document.
  • Casson, Herbert Newton. 2023. The History of the Telephone. The Project Guttenberg eBook. https://www.gutenberg.org/files/819/819-h/819-h.htm#link2H_4_0002, Erişim Tarihi: 2 Mayıs 2023.
  • Çadırcı, Musa. 2001. “Osmanlı Dönemi Anadolu Kent Tarihi Yazımında Karşılaşılan Güçlükler.” Tarihte Eskişehir Sempozyumu-I (2-4 Kasım 1998) içinde, Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 1-9.
  • Demir, Tanju. 2014. “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Haberleşme Kurumuna Dair Değerlendirmeler.” Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 1-2 (3): 1-25.
  • Enginün, İnci. 1988. “Abdülhak Hamid Tarhan.” TDV İslam Ansiklopedisi 1: 207-210. Erişim Tarihi: 6 Nisan 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/abdulhak-hamid-tarhan.
  • Ersoy, Hulusi. 2017. “Osmanlı’da Telefon Hizmeti ve İmtiyaz.” Doktora tezi, Marmara Üniversitesi.
  • Eschner, Kat. The First Telephone Book Had Fifty Listining and No Numbers. Erişim tarihi: 15 Nisan 2022. https://www.smithsonianmag.com/smart-news/first-telephone-book-had-fifty-listings-and-no-numbers-180962173/.
  • Goodmann, Emily. 2019. “A Tale of Two Networks: The Bell Telephone System and the Meaning of “Information,” 1947–1968.” Information & Culture 54 (3): 281-310.
  • Hage, Bridget Huey-Huey, Oliver R. Grame Poelws, John W. ve Wahlqvist Mark L. 1990. “Telephone Directory Listings of Presumptive Chinese Surnames: An Appropriate Sampling Frame for a Dispersed Population with Characteristic Surnames.” Epidemology 1 (5): 405-408.
  • Holtan, Boyd. 1986. “Please Check Your Telephone Directory.” The Mathematics Teacher 79 (2):104-106.
  • Hounshell, David A. 1975. “Elisha Gray and the Telephone: On the Disadvantages of Being an Expert.” Technology and Culture 16 (2): 133-161.
  • İhsanoğlu, Ekmeleddin. 1995. “Osmanlı İmparatorluğu’nun Teknoloji Çağını Yakalama Gayretleri.” Çağını Yakalayan Osmanlı! Osmanlı Devleti’nde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri içinde, editörler Ekmeleddin İhsanoğlu ve Mustafa Kaçar, VII-XVI. İstanbul: IRCIA Yayınları.
  • İnalcık Halil, Doğan Kuban ve Güvenç Bozkurt. 2007. “Kent, Kentli ve Tarih.” Bursa’nın Kentsel ve Mimari Gelişimi içinde, editör Cafer Çiftçi, 11-45. Bursa: Gaye Kitabevi.
  • Karakışla, Yavuz Selim. 2001. “Dersaadet Telefon Anonim Şirket-i Osmaniyesi ve Osmanlı Kadın Telefon Memureleri-I.” Tarih ve Toplum 36 (212): 93-101.
  • Kingsbury, John E. (1915). The Telephone and Telephone Exchanges Their Invention and Development. London, New York, Bombay, Calcutta, Madras: Longmans, Green & Co.
  • Kubilay, Çağla. 2017. “1923-1939 Yılları Arasında Türkiye’de Telekomünikasyon Politikaları.” Ankara Üniversitesi İlef Dergisi 4 (2): 37-66.
  • McGee, David W. 1979. “Using the Telephone Directory as a Learning Tool.” Teaching Exceptional Children 12 (1): 34-36.
  • Official Telephone Directory. 1899. Gainesville, Florida: Southern Bell Telephone & Telepgraph Company.
  • Önay, Aliye. 1995. “Türkiye’de Telefon Teşkilatının Kuruluşu” Çağını Yakalayan Osmanlı! Osmanlı Devleti’nde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri içinde, editörler Ekmeleddin İhsanoğlu, Mustafa Kaçar, 121-140. İstanbul: IRCIA Yayınları.
  • Özkan, Asaf. 2014. “Millî Mücadele’den Sonra ve Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Yabancı Sermayeli Şirketlerde Türkçe Meselesi.” Belleten 78 (283): 1135-1156.
  • Sarıoğlu, Mehmet. 2001. “Kent Tarihi Çalışmaları Üzerine Bazı Düşünceler.” Kebikeç 11: 333-344.
  • Stein, Jeremy Leon. 1996. “Ideology and The Telephone: The Social Reception of a Technology.” Ph.D. Dissertation: University of London.
  • Telefon Rehberi. 1332 (1916-1917). İstanbul: Dersaadet Telefon Abone Şirket-i Osmaniyesi, Beşinci Tab, Ahmed İhsan ve Şürekası Matbacılık-ı Osmaniyesi.
  • Üçer, Sırrı Emrah. 2021a. “Istanbul Telephone Company From Concession to Nationalization: A Study in Business History (1909-1936).” Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi 20: 63-90.
  • Üçer, Sırrı Emrah. 2021b. “Türkiye’de Telekomünikasyon Sektöründe Doğrudan Yabancı Yatırımlar: Zamanlama, Kurumsal Yapı ve Şebeke Gelişimi Açısından Bir Değerlendirme.” İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20 (40), 70-96.
  • Yavuz, Şahinde. 2007. “Modernleşme Sürecinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Reklam Serüveni.” İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi 29: 183-196.
  • Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
  • Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) Dosya No/Gömlek No: 4306/322941. Dahiliye Emniyet-i Umumiye Muhasebe Kalemi (DH.EUM.MH) Dosya No/Gömlek No: 233/40. Dahiliye Emniyet-i Umumiye Levazım Kalemi (DH.EUM.LVZ) Dosya No/Gömlek No: 44/1. Dahiliye Hukuk Müşavirliği (DH.HMŞ) Dosya No/Gömlek No: 5/9. Dahiliye Kalem-i Mahsus (DH.KMS.) Dosya No/Gömlek No: 33/22.
  • Süreli Yayınlar
  • “Son Zaman Halife-i Müslimini.” Hilafet 81, 15 Ş 1320/17 Kasım 1902.
  • “Telefon İdaresi, Sene-i Devriye.” Servet-i Fünûn 56 (1339), 15 Mart 1917: 186-188.
Toplam 34 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular İletişim Teknolojisi ve Dijital Medya Çalışmaları
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Serhat Aras Tuna 0000-0001-5255-9787

Yayımlanma Tarihi 3 Aralık 2024
Gönderilme Tarihi 30 Haziran 2024
Kabul Tarihi 12 Eylül 2024
Yayımlandığı Sayı Yıl 2024

Kaynak Göster

APA Tuna, S. A. (2024). 1916-1917 İstanbul Telefon Rehberinin Tanıtımı ve Osmanlı İletişim Şebekesi Dahilindeki Önemi. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, 11(2), 9-51. https://doi.org/10.24955/ilef.1507570
AMA Tuna SA. 1916-1917 İstanbul Telefon Rehberinin Tanıtımı ve Osmanlı İletişim Şebekesi Dahilindeki Önemi. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi. Aralık 2024;11(2):9-51. doi:10.24955/ilef.1507570
Chicago Tuna, Serhat Aras. “1916-1917 İstanbul Telefon Rehberinin Tanıtımı Ve Osmanlı İletişim Şebekesi Dahilindeki Önemi”. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi 11, sy. 2 (Aralık 2024): 9-51. https://doi.org/10.24955/ilef.1507570.
EndNote Tuna SA (01 Aralık 2024) 1916-1917 İstanbul Telefon Rehberinin Tanıtımı ve Osmanlı İletişim Şebekesi Dahilindeki Önemi. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi 11 2 9–51.
IEEE S. A. Tuna, “1916-1917 İstanbul Telefon Rehberinin Tanıtımı ve Osmanlı İletişim Şebekesi Dahilindeki Önemi”, Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, c. 11, sy. 2, ss. 9–51, 2024, doi: 10.24955/ilef.1507570.
ISNAD Tuna, Serhat Aras. “1916-1917 İstanbul Telefon Rehberinin Tanıtımı Ve Osmanlı İletişim Şebekesi Dahilindeki Önemi”. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi 11/2 (Aralık 2024), 9-51. https://doi.org/10.24955/ilef.1507570.
JAMA Tuna SA. 1916-1917 İstanbul Telefon Rehberinin Tanıtımı ve Osmanlı İletişim Şebekesi Dahilindeki Önemi. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi. 2024;11:9–51.
MLA Tuna, Serhat Aras. “1916-1917 İstanbul Telefon Rehberinin Tanıtımı Ve Osmanlı İletişim Şebekesi Dahilindeki Önemi”. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, c. 11, sy. 2, 2024, ss. 9-51, doi:10.24955/ilef.1507570.
Vancouver Tuna SA. 1916-1917 İstanbul Telefon Rehberinin Tanıtımı ve Osmanlı İletişim Şebekesi Dahilindeki Önemi. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi. 2024;11(2):9-51.