Öz
Osmanlı’nın Batı ile irtibatının bir neticesi olan ve Osmanlı modernleşmesinin önemli bir ayağını oluşturan matbaa teknolojisi 1727 yılında devlet tarafından resmen kabul edilmiştir. Yaklaşık yüzyıl sonra 1828’de Mehmet Ali Paşa’nın Osmanlı yönetimine karşı polemik amaçlı yayınladığı gazetelerin ardından İstanbul merkezli Osmanlı basını doğmuştur. Öncelikle resmi gazete hükmünde ve Devlet desteği ile neşredilen yayınlar, özel sektörün doğması ve kritik söylem kültürünün gelişmesi ile çoğalmaya başlamıştır. Yayıncılık faaliyetleri başlangıçta kendilerine sunulan imziyazlarla yabancı uyruklu gazeteciler tarafından veya Osmanlı bürokratı isimlerce gerçekleştirilmiştir. İşte Türk basın tarihinin başlangıç safhasında, bahsi geçen gazeteci-aydın tiplemesinin dışında kalan, Osmanlı tebaasından ilk gazete patronu hüviyetindeki Filip Efendi hakkındaki bu çalışma, basın tarihinde ihmal edilmiş bir meseleyi ele almayı amaçlamıştır. Çalışmada muhalif gazetecilik anlayışının doğması ile birlikte gelişen ortamda ilk gazetesi olan Muhbir’i cesurca yayımlayan Filip Efendi’nin, zamanla padişah yanlısı yayıncılığa geçiş süreci anlatılmaktadır. Ayrıca basın-iktidar ilişkilerine dair erken dönem örneği olarak Filip Efendi’nin Saray’la kurduğu yakın münasebete değinilerek, sansür uygulamalarının oldukça sıkı yürütüldüğü bir dönemde yayıncılığa nasıl devam ettiğine dair çıkarımlara ulaşılmıştır.
Kişilerin hayat hikayeleri aracılığı ile dönem gelişmelerinin takibini mümkün kılması bakımından sosyal bilimler arasında yıldızı parlayan biyografi yöntemi ile hazırlanan bu çalışma, tarih yazımına katkıda bulunmayı da amaçlamaktadır. Biyografi metodunun yardımı ile Filip Efendi’nin hayat hikayesi, hem şahsına hem de basın tarihine ışık tutacak biçimde metne dökülmüştür. Sonuç olarak hakkında sınırlı kaynaklardan elde edilen bilgiden hareketle, basın tarihine sağladığı katkılara rağmen Filip Efendi’ye çok az yer verildiği tespit edilmiştir. Bu duruma Filip Efendi’nin dönem gazetecilerinden farklı olarak, gazetelere yalnızca sahiplik etmesinin ve entellektüel kişilikten uzak karakterinin sebep olduğu varsayımına ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Akün, Ömer Faruk (1993). Çaylak Tevfik. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 240-244.
- Akünal, Dündar (1985). İlk Türk Dergisi: Mecmua-i Fünun. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. İstanbul: İletişim Yayınları, 117-118.
- Beyhan, Mehmet Ali (2008). Said Bey, Lastik. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 549-551.
- Çelik, Hüseyin (2006). Muhbir. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 32-34.
- Çetin, Atilla (1993). el-Cevâib. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 435-436.
- Demirkol, Gökhan (2016). Türkiye’nin İlk Türkçe Mizah Dergisi: Terakki. Gazi Akademik Bakış Dergisi, 10 (19),141-160.
- Denzin, Norman K.; Lincoln, Yvonna S.(2005). The Sage Handbook of Qualitative Research. 2. Edition. London:Sage Publication.
- Ebuzziya, Ziyad (1993). Ceride-i Havadis, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 406-407.
- Es, Hikmet Feridun (4 Temmuz 1945). Tanımadığımız Meşhurlar: Ali Suavi kocaman bir pala ile matbaaya girdi”. Akşam Gazetesi, 5.
- Emecen, Feridun (1991). Bâlâ. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 554.
- Filib ( 7 Şaban 1285/23 Kasım 1868). İlan. Terakki, 1 (3).
- İpek, Nedim (1993). Churchill Vak’ası (1836). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8 (1), 105 – 146.
- Jeltyakov, Anatolii Dmirtievich (1979). Türkiye'nin Sosyo-Politik ve Kültürel Hayatında Basın: 1729-1908 Yılları. Ankara: Basın Yayın Genel Müdürlüğü Yayınları.
- Kabacalı, Alpay (1990). Türkiye 'de Basın Sansürü. İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
- Kahraman, Alim (2011). Terakkî. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 40. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 481-482.
- Kara, Çiğdem (2017). Biyografi: Etnograflar İçin Yöntem ve Öneriler. Milli Folklör Dergisi. 29 (116), 73-86.
- Kırmızı, Abdulhamit (2018). Biyografi. (Ed.)Ahmet Şimşek. Güncel Tarihyazım Tarzları içinde (ss. 203-210). Ankara: Pagem Akademi.
- Koloğlu, Orhan (1985). Osmanlı Basını; İçeriği ve Rejimi. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, C: 1. İstanbul: İletişim Yayınları, 68-93.
- Koloğlu, Orhan (2010a). Osmanlı Dönemi Basınının İçeriği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
- Koloğlu, Orhan (2010b). Osmanlı’da Kamuoyu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
- Koloğlu, Orhan (2015). Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi. İstanbul: Pozitif Yayınları.
- Kudret, Cevdet (1977). Abdülhamid Döneminde Sansür. İstanbul: Milliyet Yayınları.
- Kuntay, Mithat Cemal (20 Mart 1950). Saadetlu Filip Efendi Hazretleri. Son Posta Gazetesi,1,7.
- Mardin, Şerif (1985). Tanzimat ve Aydınlar. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C:1. İstanbul: İletişim Yayınları, 46-54.
- Nalcıoğlu, Belkıs Ulusoy (2013). Osmanlı’da Muhalif Basının Doğuşu 1828-1878. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
- Ortaylı, İlber (2007). Batılılaşma Yolunda. İstanbul: Merkez Kitaplar.
- Redfield, Robert. (1948). 'The Art of Social Science. American Journal of Sociology, SS (November), 181-190.
- Tan, M. M. (24 İkinci Kanun/Ocak 1936). Tarihten Yapraklar: Babıâlide Resmen Atılmış Sunturlu Bir Dayak”. Son Posta Gazetesi, 7.
- Tanpınar,Ahmet Hamdi (2006). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Til, Enis Tahsin (21 Mayıs 1950). Filip Efendi. Akşam Gazetesi, 5.
- Til, Enis Tahsin (22 Mayıs 1950). Filip Efendi-2. Akşam Gazetesi, 5.
- Til, Enis Tahsin (23 Mayıs 1950). Filip Efendi-3. Akşam Gazetesi, 5.
- Til, Enis Tahsin (29 Mayıs 1950). Filip Efendi-4. Akşam Gazetesi, 5.
- Til, Enis Tahsin (6 Haziran 1950). Yine Filip Efendi. Akşam Gazetesi, 5.
- Topuz, Hıfzı (1973). 100 Soruda Türk Basın Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- Ülken, Hilmi Ziya (1992). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
- Yalçın, Hüseyin Cahit (1975). Edebiyat Anıları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
- Yazıcı, Nesimi (2011). Tarîk. TDV İslam Ansiklopedisi, C.40. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 94-95.
- Yerlikaya, İlhan (1996). Yarı Resmi Vakit Gazetesi (1875-1884), Kırıkkale: yy.
- Yerlikaya, İlhan (1994). Bir Osmanlı Gazetesi Olan Vakit Gazetesi’nde (1875-1884 İlan ve Reklamlar. Marmara İletişim Dergisi, 8, 201-212.
- Y.y ( Birinci Sene 1282 Recep/Aralık 1865). Mecmua-i Maârif, 1.
- Y.y. ( 22 Zilhicce 1284/Nisan 1868). Mecmua-i Maârif, 28.
- Y.y ( 27 Rebiulevvel 1286/26 Haziran 1869). Terakki, 1.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | İletişim ve Medya Çalışmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Kasım 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 Cilt: 6 Sayı: 2 |
